យោបល់អ្នកបកប្រែ
កំណត់ហេតុរបស់ ជីវ
តាខ្វាន់អំពីប្រពៃណីនៃអ្នកស្រុកចេនឡា ដែលមិត្តអ្នកអាន កំពុងកាន់នៅក្នុងដៃនេះ
ពិតជា ឯកសារពិសិដ្ឋមួយនៃប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរយើង។សៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្រ្ត
ឬអត្ថបទសិក្សាណាមួយ ដែលស្តីពីស្រុកខ្មែរមិនដែលចន្លោះឈ្មោះឯកសារ ជីវ តាខ្វាន់
នេះឡើយ។កូនខ្មែរគ្រប់រូប រៀនប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ទេសខ្លួន
មិនដែលនរណាមួយមិនស្គាល់ឈ្មោះ ជីវ តាខ្វាន់ ដែរ ប៉ុន្តែ ការដែលយើងស្គាល់នោះ
សុទ្ធតែឮពាក្យតៗគ្នា កត់ចម្លងតៗគ្នា ពីសៀវភៅមួយទៅសៀវភៅមួយតាមរយៈសៀវភៅដើម
ជាភាសាបារាំង ដែលលោក ប៉ូលប៉េល្លីយ៉ូ បានកែរសម្រួលចេញពីអត្ថបទចិន
ហើយបោះពុម្ពផ្សាយដំបូងនៅក្នុងព្រត្តិបត្រ័នៃសាលាបារាំងនៅចុងបូព៌ា ពីឆ្នាំ១៩០២
ហើយក្រោយមក ពេលដែលលោក ប៉េល្លីយ៉ូ ទទួលមរណៈភាពទៅ លោក ហ្សក សឺដេស
ក៏យកស្នាដៃនេះមានទាំង
អត្ថាធិប្បាយបន្ថែមក្បោះក្បាយផង ទៅបោះពុម្ពរូបរួមជាសៀវភៅមួយឡើងនៅឆ្នាំ គ.ស១៩៥១។
អត្ថាធិប្បាយបន្ថែមក្បោះក្បាយផង ទៅបោះពុម្ពរូបរួមជាសៀវភៅមួយឡើងនៅឆ្នាំ គ.ស១៩៥១។
យើងជាខ្មែរ
យើងសូមគោរព អរគុណពិសេស ចំពោះលោកអ្នកស្រាវជ្រាវជំនាញទាំងនេះ ទុកដូចជាជួយរើកកាយកំណប់
ដ៏មានតម្លៃមួយឲ្យខ្មែរយើង ម្ល៉ោះហើយយើងចេះតែមានកូនចិត្តចង់បន្តស្នាដៃនេះជាបន្តទៀត។
ប្រពៃណីអ្នកស្រុកចេនឡា
សេចក្តីផ្តើម
រឿងរ៉ាវទាំងនេះលោក ជីវ តាក់គង់ បាននិពន្ធឡើងក្នុងសម័យរាជសន្តតិវង្ស ងន់ គឺនៅស្រុក វ៉េង តា ហើយក្រោមមក លោកហ្កូវគង់ បានកែសម្រួលក្នុងរវាង រាជសន្តតិវង្ស ម៉េង ក្នុងស្រុក សេងអាន។
រឿងរ៉ាវទាំងនេះលោក ជីវ តាក់គង់ បាននិពន្ធឡើងក្នុងសម័យរាជសន្តតិវង្ស ងន់ គឺនៅស្រុក វ៉េង តា ហើយក្រោមមក លោកហ្កូវគង់ បានកែសម្រួលក្នុងរវាង រាជសន្តតិវង្ស ម៉េង ក្នុងស្រុក សេងអាន។
សេចក្តីអធិប្បាយមានទាំងស្រុងដូចតទៅ៖
ចេនឡា ឬ ចាមឡា អ្នកប្រទេសនេះហៅខ្លួនឯងថា(កាន់ផៃជី) តាមកំណត់របស់ពួកបច្ចឹមប្រទេសបាន
ហៅថា កាំពូជី ដែលមានសំនៀងស្រដៀងនឹង (កាំពួចេ) ដែរ។
ខ្ញុំចាប់ធ្វើដំនើរចេញពីស្រុក អ៊ូជីវ តាមផ្លូវទឹក តាមទន្លេស្រុកម៉ាំងកួយ និង គង់តុង តាត់ សមុទ្រ ឈិនជីវ ទៅដល់សមុទ្រ កាវជីវក៏បានទៅដល់ទីក្រុង (ចាម្ប) បន្តដំនើរបណ្តោយខ្យល់ចេញពីក្រុង ចម្ប ទៅអស់រយះពេលន្លះខែទៀត ក៏បានទៅដល់ស្រុក ចេងផូវ (ជម្ពូ) ដែលជាព្រំដែននៃប្រទេសនេះ។ លុះចេញពីចេងផូវទៅទៀត ឆ្លងផុតសមុទ្រឃុនលុន ក៏ទៅដល់មាត់ពាម គឺបែកចេញពីមាត់ សមុទ្រទៅជាដៃទន្លេច្រើនច្រកណាស់។ ក្នុងបណ្តារច្រកទាំងនោះមានតែច្រកទី៤ទេ ទើបអាចចូលទៅបាន ក្រៅពីនេះគេដឹងថា មានទឹករាក់ណាស់ នាវាធំៗមិនអាចធ្វើដំណើរបានឡើយ។ ត្រង់ពាមជាមាត់ជ្រកនោះឃើញមានព្រៃស៊ុបទ្រុប ហើយក្រៅពីនេះមានវាសល់ខ្សាច់ពណ៌លឿង និងមានដើមបបូស និងដើមអំពៅព្រៃ ដុះបែកផ្កាសសំព្រួស ម្ល៉ោះហើយ អ្នកដំណើរពីបាកចំណាំផ្លូវរកច្រកចូលទៅណាស់។
ចុឡផុតពីមាត់ពាមធ្វើដំណើរតាមដងទន្លេឆ្ពោះទៅទិសខាងជើងអស់ ដំណើរប្រមាណកន្លអខែទៀត ទើបបានទៅដល់ស្រុមមួយឆ្មោះ ឆេណាំ(ឆ្នាំង) ដែលជាខែត្រមួយនៃប្រទេសនេះ។លុះធ្វើដំនើរពីឆេណាំ បណ្តោយតាមទឹកហូរទៅជើងអស់រយះពេល១០ថ្ងៃ ទៀតកាត់ភូមិ ពូលូវឈឹង(ប្រែជាភូមិ កណ្តាលផ្លូវ) ហ៊ុតឈឹង (ភូមិព្រះពុទ្ធ)ឆ្លងកាត់សមុទ្រទឹកសាបទៅទៀតទើបបានដល់ទីក្រុងកាងពាងឈូ(កំពែងជួរ)។ ក្រុងនេះមានទំហំ៥០លី(១លីប្រវែង ១៨០០ហត្ថ) បើតាមសៀវភៅពួកបច្ចឹមប្រទេសសរសេរថា ប្រទេស នេះមានទំហំដី ៧០០០លី និងមានព្រំប្រទល់ខាងជើងទល់នឹងក្រុងចាម្ប៉ា គឺត្រូវធ្វើដំណើរអស់កន្លះខែ ខាងនិរតីទៅឃ្លាតពីរស្រុកសៀមចម្ងាយផ្លូវកន្លះខែដែរ នៅខាងត្បូងឃ្លាតពីទីក្រុង ហ៊ឺង អ៊ូ ចម្ងាយផ្លូវ១០ថ្ងៃ ឯខាងកើតប្រទេសនេះគឺមហាសមុទ្រ ហើយដែលជាប្រទេសមួយធ្លាប់ទាក់ទងខាងសេដ្ឋកិច្ចជាមួយស្រុកយើងតាំងពីដើមរៀងមកផង។
នៅគ្រាដែលប្រទេសចិន(ក្នុងរាជ្យសន្តតិវង្សម៉ុងហ្គោល បានត្រួតត្រាលើមហាសមុទ្រក្នុងទ្វីបលោកហើយ លោកចមពល(មេទព័ធំ) ឆ្មោះ ជុនតូវ ដែលនៅឈរប្រចាំការត្រួតត្រាទីក្រុងចម្ប បានចាត់មន្ត្រីពីរនាក់គឺលោក ហ៊ូ ប៉េក ហូវ អ្នកមានប៉ានមាស ១ និង លោក ឆាយហូវ ឲ្យទៅកាន់ប្រទេសចេនឡា តែត្រូវប្រទេសនេះចាប់ឃុំទុក មិនឲ្យមកវិញ។ លុះមកដល់រជ្ជកាលស្តេច ងន់ចេង (គស ១២៩២ ខែទី៦ ព្រះរាជាអង្គនេះត្រង់ចាត់បេសកកម្មទូតមួយមកប្រទេសចេនឡា ហើយពេលនោះ ខ្លួនខ្ញុំក៏ត្រូវចាត់មកជាមួយដែរ។ គឺនៅក្នុងខែទី២ឆ្នាំបន្ទាប់មក យើងបានចេកចេញពីស្រុកម៉េងជីវនោះមកទៀត។លុះថ្ងៃ១៥ខែទី៣ទើបមកដល់ក្រុងចម្ប។នៅកណ្តាល
ខ្ញុំចាប់ធ្វើដំនើរចេញពីស្រុក អ៊ូជីវ តាមផ្លូវទឹក តាមទន្លេស្រុកម៉ាំងកួយ និង គង់តុង តាត់ សមុទ្រ ឈិនជីវ ទៅដល់សមុទ្រ កាវជីវក៏បានទៅដល់ទីក្រុង (ចាម្ប) បន្តដំនើរបណ្តោយខ្យល់ចេញពីក្រុង ចម្ប ទៅអស់រយះពេលន្លះខែទៀត ក៏បានទៅដល់ស្រុក ចេងផូវ (ជម្ពូ) ដែលជាព្រំដែននៃប្រទេសនេះ។ លុះចេញពីចេងផូវទៅទៀត ឆ្លងផុតសមុទ្រឃុនលុន ក៏ទៅដល់មាត់ពាម គឺបែកចេញពីមាត់ សមុទ្រទៅជាដៃទន្លេច្រើនច្រកណាស់។ ក្នុងបណ្តារច្រកទាំងនោះមានតែច្រកទី៤ទេ ទើបអាចចូលទៅបាន ក្រៅពីនេះគេដឹងថា មានទឹករាក់ណាស់ នាវាធំៗមិនអាចធ្វើដំណើរបានឡើយ។ ត្រង់ពាមជាមាត់ជ្រកនោះឃើញមានព្រៃស៊ុបទ្រុប ហើយក្រៅពីនេះមានវាសល់ខ្សាច់ពណ៌លឿង និងមានដើមបបូស និងដើមអំពៅព្រៃ ដុះបែកផ្កាសសំព្រួស ម្ល៉ោះហើយ អ្នកដំណើរពីបាកចំណាំផ្លូវរកច្រកចូលទៅណាស់។
ចុឡផុតពីមាត់ពាមធ្វើដំណើរតាមដងទន្លេឆ្ពោះទៅទិសខាងជើងអស់ ដំណើរប្រមាណកន្លអខែទៀត ទើបបានទៅដល់ស្រុមមួយឆ្មោះ ឆេណាំ(ឆ្នាំង) ដែលជាខែត្រមួយនៃប្រទេសនេះ។លុះធ្វើដំនើរពីឆេណាំ បណ្តោយតាមទឹកហូរទៅជើងអស់រយះពេល១០ថ្ងៃ ទៀតកាត់ភូមិ ពូលូវឈឹង(ប្រែជាភូមិ កណ្តាលផ្លូវ) ហ៊ុតឈឹង (ភូមិព្រះពុទ្ធ)ឆ្លងកាត់សមុទ្រទឹកសាបទៅទៀតទើបបានដល់ទីក្រុងកាងពាងឈូ(កំពែងជួរ)។ ក្រុងនេះមានទំហំ៥០លី(១លីប្រវែង ១៨០០ហត្ថ) បើតាមសៀវភៅពួកបច្ចឹមប្រទេសសរសេរថា ប្រទេស នេះមានទំហំដី ៧០០០លី និងមានព្រំប្រទល់ខាងជើងទល់នឹងក្រុងចាម្ប៉ា គឺត្រូវធ្វើដំណើរអស់កន្លះខែ ខាងនិរតីទៅឃ្លាតពីរស្រុកសៀមចម្ងាយផ្លូវកន្លះខែដែរ នៅខាងត្បូងឃ្លាតពីទីក្រុង ហ៊ឺង អ៊ូ ចម្ងាយផ្លូវ១០ថ្ងៃ ឯខាងកើតប្រទេសនេះគឺមហាសមុទ្រ ហើយដែលជាប្រទេសមួយធ្លាប់ទាក់ទងខាងសេដ្ឋកិច្ចជាមួយស្រុកយើងតាំងពីដើមរៀងមកផង។
នៅគ្រាដែលប្រទេសចិន(ក្នុងរាជ្យសន្តតិវង្សម៉ុងហ្គោល បានត្រួតត្រាលើមហាសមុទ្រក្នុងទ្វីបលោកហើយ លោកចមពល(មេទព័ធំ) ឆ្មោះ ជុនតូវ ដែលនៅឈរប្រចាំការត្រួតត្រាទីក្រុងចម្ប បានចាត់មន្ត្រីពីរនាក់គឺលោក ហ៊ូ ប៉េក ហូវ អ្នកមានប៉ានមាស ១ និង លោក ឆាយហូវ ឲ្យទៅកាន់ប្រទេសចេនឡា តែត្រូវប្រទេសនេះចាប់ឃុំទុក មិនឲ្យមកវិញ។ លុះមកដល់រជ្ជកាលស្តេច ងន់ចេង (គស ១២៩២ ខែទី៦ ព្រះរាជាអង្គនេះត្រង់ចាត់បេសកកម្មទូតមួយមកប្រទេសចេនឡា ហើយពេលនោះ ខ្លួនខ្ញុំក៏ត្រូវចាត់មកជាមួយដែរ។ គឺនៅក្នុងខែទី២ឆ្នាំបន្ទាប់មក យើងបានចេកចេញពីស្រុកម៉េងជីវនោះមកទៀត។លុះថ្ងៃ១៥ខែទី៣ទើបមកដល់ក្រុងចម្ប។នៅកណ្តាល
ផ្លូវជួបនឹងខ្យល់បកបញ្ច្រាសពីមុខមកវិញ
ដែលជាហេតុនាំឲ្យមានការរអាក់រអួលក្នុងដំណើរ។ដល់មកខែ៧ ដែលជាសរទ
រដូវទើបបានមកដល់ប្រទេសមួយនេះ ព្រមចំណុះចុះចូលទៅ។
លុះដល់មករជ្ជកាលស្តេចតាយតេក
(គស ១២៩៧ ខែទី៦ខ្ញុំជឹះនាវាត្រឡប់មកវិញ ហើយដល់ថ្ងៃ១២
ខែ៨ទើបនាវាចូលចតដល់កំពង់ផែស្រុក ស៊ីម៉េង។
ចំពោះរឿងប្រពៃណី
និងកិច្ចការនៃប្រទេសចេនឡានេះ ខ្ញុំមិនបានដឹងល្អិតល្អន់អស់សេចក្តីសព្វគ្រប់មេន
តែខ្ញុំបានដឹងដោយ ត្រួសៗអាចនឹងជម្រាបបានដែរ។
១ បរិវេណនៃទីក្រុង
បរិវេណនៃទីក្រុងនេះមានទំហំ ២០លី មានទ្វារ ៥។ទ្វារទាំងអស់នោះសុទ្ធតែសាងកម្រាស់ជាពីរជាន់ក្នុងក្រៅ គឺនៅ ទិសខាងកើតមានទ្វារពីរ។ ក្រៅពីនេះក្នុងមួយទិសមានទ្វារតែមួយទេ។នៅក្រៅកំពែងក្រុង សុទ្ធតែមានប្រឡាយទឹកធំៗ ពីក្រៅប្របឡាយនោះ មានផ្លូវដើរទៅកាន់ស្ពានធំៗ ហើយនៅសងខាងស្ពាននិមួយៗមាន ទេវរូបថ្ម ចំនួន ៥៤ ដូចជារូបមេទព័ថ្មដ៏ធំៗដូច្នេះដែរ។ រូបទាំងនោះដូចៗគ្នានៅតាមច្រកទាំងប្រាំ។ បង្កាន់ដៃស្ពានទាំងនេះគេធ្វើអំពីថ្ម ហើយមានឆ្លាក់ជារូបពស់ដ៏ធំ ដែលមាន ក្បាលប្រាំបួន(នាគរាជ ក្បាល៩) ឯរូបថ្មទាំង៥៤នោះសុទ្ធតែយកដៃចាប់ទាញពស់នេះឯងហាក់ដូចជាមិនចង់ឲ្យស្ទុំទៅ រួច។នៅខាងលើខ្លោងទ្វារមានពុទ្ធរូបថ្ម ៥អង្គបែរភក្រ្ត័ទៅទិសខាងលិច ហើយមួយអង្គដែលស្តិតនៅកណ្តាលគេ មានទឹកមាសល្អស្រាស់ផង។នៅសងខាងទ្វារមានឆ្លាក់រូបដំរីថ្មទៀត។
កំពែងទីក្រុង គេធ្វើពីថ្មទាំងអស់ មានកំពស់ ២០ហត្ថ តម្រៀបថ្មយ៉ាងជិតហើយមាំណាស់។នៅពីលើគ្មានស្មៅ ដុះឡើយតែ នៅចន្លោះមួយដំៗមានដាំដើមជ្រែ។ ឯផ្ទៃក្នុងនៃកំផែង ដែលមានចន្លោះពីគ្នាដល់ទៅជាង ១០០ហត្ថនោះ ស្ថិតនៅជាដីជម្រាលបីដូចជម្រាលនៃភ្នំ រលីងស្អាតណាស់។ លើកំពែងដែលមានផ្ទៃជាដីជម្រាលនោះ មានទ្វារធំៗដែល បិទជិតនៅពេលយប់ ហើយបើកចំហ នៅពេលថ្ងៃ តាំងពីព្រលឹម នឹងមានអ្នកយាមប្រចាំការជានិច្ច។ សត្វឆ្កែគេមិនឲ្យចូលក្នុងទ្វារនេះទេ។ ជនណាដែលធ្លាប់មានទោសត្រូវគេកាត់ម្រាមជើង ក៏មិនឲ្យចូលដេរ។ កំពែងព័ទ្ទជុំវិញនោះ មានជ្រុងជ្រោយល្អណាស់ហើយនៅត្រង់ជ្រុងនិមួយៗសឹងមានប្រាង្គថ្មមួយខ្ពស់នៅប្រចាំជ្រុង។
នៅកណ្តាលក្រុងនេះមានប្រាសាទមាសមួយ និងនៅជិតនោះមានប្រាង្គប្រាសាទ២០ទៀត ព្រមទាំងមានបន្ទប់ថ្មចំនួនច្រើនរយបន្ទប់ផង។ នៅប៉ែកខាងកើតមានស្ពានមាសមួយ មានរូបតោមាស២ស្ថិតនៅអមសងខាងឆ្វេង និងខាងស្តាំស្ពានមាសនោះ។មានព្រះពុទ្ធរូបមាស៨អង្គតម្កល់នៅតម្រៀបគ្នាចំពីក្រោមប្រាង្គសិលា។ នៅខាងជើងប្រាសាទមាសចម្ងាយប្រមាណជាងមួយលី មានប្រាសាទស្ពាន់មួយទៀតដេលមានកំពស់ខ្ពស់ជាងប្រាសាទមាស គួរឲ្យគេគយគន់ណាស់(ប្រហែលជាប្រាសាទបាពួន)។ចំពីក្រោយប្រាសាទស្ពាន់នេះ ឃើញមានបន្ទប់ថ្មប្រហែលជាដប់ដែរ។ ចេញពីនេះទៅខាងជើងថែមមួយលីទៀតគឺមានព្រះរាជដំណាក់ដែលស្តេចគង់នៅ។ នៅក្នុងល្វែងដែលជាព្រះដំណាក់នោះ មានប្រាង្គមាសមួយទៀត(ប្រហែលប្រាសាទភិមានអាកាស)។ ទំនងជាដោយហេតុនេះហើយ ដែលពួកឈ្មួញបរទេសតែងដំណាលថា ប្រទេសចេនឡា ថ្កុំថ្កើងរុងរឿងណាស់។
ចេញពីកំពែងតាមទ្វារខាងត្បូងទៅចម្ងាយប្រមាណជាកន្លះលីតាមពាក្យចចាមអារមគេនិយាយថា មានចេតិយ លូប៊ូន(ប្រហែលប្រាសាទអង្គរ) សង់តែមួយយប់។ផ្នូរសពឬ ចាយតិ លូប៊ូនស្ថិតនៅក្រៅកំពែងខាងត្បូងជាងកន្លះលី ហើយមានបរិវេណពទ្ធជុំវិញប្រមាណជាងដប់លី និងមានបន្ទប់ថ្មជាច្រើនរយទៀតផង។ នៅស្រះខាងកើតកំពែងនគរប្រមាណចម្ងាយដប់លី មានប្រាសាទថ្មីទៀត ដ៏មានបរិវេណពទ្ធ័ជុំវិញប្រហែល១០០លី (ប្រហែលប្រាសទមេបុណ្យខាងលិច)។នៅក្នុងប្រាសាទនេះមានព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គទ្រង់ផ្ទុំធ្វើពីស្ពាន់ ហើយមានទឹកចេញជានិច្ចពីត្រង់ផ្ចិត ហូរធ្លាក់ទៅក្នុងស្រះធំមួយនៅពីខាងជើងប្រាសាទនេះ។នៅទិសខាងជើងកំពែងនគរ ចម្ងាយប្រមាណ៥លីមានប្រាសាទមាសរាង ៤ជ្រុង(ប្រហែលប្រសាទនាគពន្ធ័) និងមានបន្ទប់ជាច្រើនរយហើយនៅក្នុងនោះគេឃើញមានព្រះពុទ្ធរូបមាសរូបសីង្ហំាស រូបដំរី រូបគោ រូបសេះ និងវត្ថុដ៏ទៃទៀតធ្វើពីស្ពាន់ ច្រើនឥតគណនា។
បរិវេណនៃទីក្រុងនេះមានទំហំ ២០លី មានទ្វារ ៥។ទ្វារទាំងអស់នោះសុទ្ធតែសាងកម្រាស់ជាពីរជាន់ក្នុងក្រៅ គឺនៅ ទិសខាងកើតមានទ្វារពីរ។ ក្រៅពីនេះក្នុងមួយទិសមានទ្វារតែមួយទេ។នៅក្រៅកំពែងក្រុង សុទ្ធតែមានប្រឡាយទឹកធំៗ ពីក្រៅប្របឡាយនោះ មានផ្លូវដើរទៅកាន់ស្ពានធំៗ ហើយនៅសងខាងស្ពាននិមួយៗមាន ទេវរូបថ្ម ចំនួន ៥៤ ដូចជារូបមេទព័ថ្មដ៏ធំៗដូច្នេះដែរ។ រូបទាំងនោះដូចៗគ្នានៅតាមច្រកទាំងប្រាំ។ បង្កាន់ដៃស្ពានទាំងនេះគេធ្វើអំពីថ្ម ហើយមានឆ្លាក់ជារូបពស់ដ៏ធំ ដែលមាន ក្បាលប្រាំបួន(នាគរាជ ក្បាល៩) ឯរូបថ្មទាំង៥៤នោះសុទ្ធតែយកដៃចាប់ទាញពស់នេះឯងហាក់ដូចជាមិនចង់ឲ្យស្ទុំទៅ រួច។នៅខាងលើខ្លោងទ្វារមានពុទ្ធរូបថ្ម ៥អង្គបែរភក្រ្ត័ទៅទិសខាងលិច ហើយមួយអង្គដែលស្តិតនៅកណ្តាលគេ មានទឹកមាសល្អស្រាស់ផង។នៅសងខាងទ្វារមានឆ្លាក់រូបដំរីថ្មទៀត។
កំពែងទីក្រុង គេធ្វើពីថ្មទាំងអស់ មានកំពស់ ២០ហត្ថ តម្រៀបថ្មយ៉ាងជិតហើយមាំណាស់។នៅពីលើគ្មានស្មៅ ដុះឡើយតែ នៅចន្លោះមួយដំៗមានដាំដើមជ្រែ។ ឯផ្ទៃក្នុងនៃកំផែង ដែលមានចន្លោះពីគ្នាដល់ទៅជាង ១០០ហត្ថនោះ ស្ថិតនៅជាដីជម្រាលបីដូចជម្រាលនៃភ្នំ រលីងស្អាតណាស់។ លើកំពែងដែលមានផ្ទៃជាដីជម្រាលនោះ មានទ្វារធំៗដែល បិទជិតនៅពេលយប់ ហើយបើកចំហ នៅពេលថ្ងៃ តាំងពីព្រលឹម នឹងមានអ្នកយាមប្រចាំការជានិច្ច។ សត្វឆ្កែគេមិនឲ្យចូលក្នុងទ្វារនេះទេ។ ជនណាដែលធ្លាប់មានទោសត្រូវគេកាត់ម្រាមជើង ក៏មិនឲ្យចូលដេរ។ កំពែងព័ទ្ទជុំវិញនោះ មានជ្រុងជ្រោយល្អណាស់ហើយនៅត្រង់ជ្រុងនិមួយៗសឹងមានប្រាង្គថ្មមួយខ្ពស់នៅប្រចាំជ្រុង។
នៅកណ្តាលក្រុងនេះមានប្រាសាទមាសមួយ និងនៅជិតនោះមានប្រាង្គប្រាសាទ២០ទៀត ព្រមទាំងមានបន្ទប់ថ្មចំនួនច្រើនរយបន្ទប់ផង។ នៅប៉ែកខាងកើតមានស្ពានមាសមួយ មានរូបតោមាស២ស្ថិតនៅអមសងខាងឆ្វេង និងខាងស្តាំស្ពានមាសនោះ។មានព្រះពុទ្ធរូបមាស៨អង្គតម្កល់នៅតម្រៀបគ្នាចំពីក្រោមប្រាង្គសិលា។ នៅខាងជើងប្រាសាទមាសចម្ងាយប្រមាណជាងមួយលី មានប្រាសាទស្ពាន់មួយទៀតដេលមានកំពស់ខ្ពស់ជាងប្រាសាទមាស គួរឲ្យគេគយគន់ណាស់(ប្រហែលជាប្រាសាទបាពួន)។ចំពីក្រោយប្រាសាទស្ពាន់នេះ ឃើញមានបន្ទប់ថ្មប្រហែលជាដប់ដែរ។ ចេញពីនេះទៅខាងជើងថែមមួយលីទៀតគឺមានព្រះរាជដំណាក់ដែលស្តេចគង់នៅ។ នៅក្នុងល្វែងដែលជាព្រះដំណាក់នោះ មានប្រាង្គមាសមួយទៀត(ប្រហែលប្រាសាទភិមានអាកាស)។ ទំនងជាដោយហេតុនេះហើយ ដែលពួកឈ្មួញបរទេសតែងដំណាលថា ប្រទេសចេនឡា ថ្កុំថ្កើងរុងរឿងណាស់។
ចេញពីកំពែងតាមទ្វារខាងត្បូងទៅចម្ងាយប្រមាណជាកន្លះលីតាមពាក្យចចាមអារមគេនិយាយថា មានចេតិយ លូប៊ូន(ប្រហែលប្រាសាទអង្គរ) សង់តែមួយយប់។ផ្នូរសពឬ ចាយតិ លូប៊ូនស្ថិតនៅក្រៅកំពែងខាងត្បូងជាងកន្លះលី ហើយមានបរិវេណពទ្ធជុំវិញប្រមាណជាងដប់លី និងមានបន្ទប់ថ្មជាច្រើនរយទៀតផង។ នៅស្រះខាងកើតកំពែងនគរប្រមាណចម្ងាយដប់លី មានប្រាសាទថ្មីទៀត ដ៏មានបរិវេណពទ្ធ័ជុំវិញប្រហែល១០០លី (ប្រហែលប្រាសទមេបុណ្យខាងលិច)។នៅក្នុងប្រាសាទនេះមានព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គទ្រង់ផ្ទុំធ្វើពីស្ពាន់ ហើយមានទឹកចេញជានិច្ចពីត្រង់ផ្ចិត ហូរធ្លាក់ទៅក្នុងស្រះធំមួយនៅពីខាងជើងប្រាសាទនេះ។នៅទិសខាងជើងកំពែងនគរ ចម្ងាយប្រមាណ៥លីមានប្រាសាទមាសរាង ៤ជ្រុង(ប្រហែលប្រសាទនាគពន្ធ័) និងមានបន្ទប់ជាច្រើនរយហើយនៅក្នុងនោះគេឃើញមានព្រះពុទ្ធរូបមាសរូបសីង្ហំាស រូបដំរី រូបគោ រូបសេះ និងវត្ថុដ៏ទៃទៀតធ្វើពីស្ពាន់ ច្រើនឥតគណនា។
២ ដំណាក់-លំនៅដ្ឋាន
ព្រះរាជដំណាក់ ផ្ទះនាម៊ឺនមន្ត្រី និងផ្ទះអ្នមានទាំងអស់សុទ្ធតែបែរមុខទៅកើត។ ព្រះរាជដំណាក់ ស្ថិតនៅខាងជើងប្រាសាទមាស និងស្ពានមាស ហើយនៅជិតមាត់ទ្វារក៏មានបន្ទាយព័ទ្ធជុំវិញប្រវែង៥ ឬ៦លី។ ក្បឿងប្រក់តួប្រាសាទកណ្តាលធ្វើពីសំណរឯអគារផ្សេងៗទៀត សឹងប្រក់ក្បឿងធ្វើដីដុតពណ៌លឿង។សសរនិងស៊ុមទ្វារសុទ្ធតែឆ្លាក់ ឬគូររចនារូបផ្សេងៗតែភាគច្រើនគឺរូបព្រះពុទ្ធ។ ដំបូលទាំងនោះល្អមើលណាស់។ របៀងប្រាសាទ និងថែវយ៉ាងវែងអាចដើរបានជាផ្លូវខ្វាត់ខ្វែងហើយដំបូលនោះក៏ខ្ពស់ៗសម្បើមណាស់។ ទីនេះ ជាកន្លែងព្រះរាជវាំងដែលស្តេចទ្រង់ប្រកបកិច្ចការផែនដី មានបង្អួចមាសមួយនៅខាងស្តាំ និងខាងឆ្វេងនៃកន្លែងស្តេចគង់ប្រថាប់មានសរសរបួនជ្រុងតម្តល់កញ្ចក់តម្រៀបគ្នាប្រមាណជាសែសិម ឬសាសិបបន្ទះដាក់ដង្ហែរតាមជ្រុងបង្អួចនេះកំណល់ទ្រមានរូបរាងជាដំរី(ជាបុស្បុកដែលមានសសរបួននិងក្បាច់លំអរដោកញ្ចក់ជើងទ្រធ្វើជារូបដំរី)។
ខ្ញុំឮគេនិយាយគ្នាថាទីត្រង់នេះ មានរបស់ ប្លែកៗច្រើនណាស់ ប៉ុន្តែបំរាមតឹងតែងពេកមិនអាចអនុញ្ញាតឲ្យចុឡមើលបាន។ ក្នុងបណ្តារឿងប្លែកៗទាំងនោះមានការណ៍មួយថា នៅកណ្តាលប្រាសាទ មានប្រាង្គមាសមួយ ហើយថា រាល់យប់ ស្តេចតែងឡើងនៅផ្ទុំលើប្រាង្គមាសនោះ។អ្នកស្រុកគេមានជំនឿហើយនាំគ្នានិយាយថា នៅក្នុងប្រាង្គមាសនោះឯងមានបិសាចមួយ មានរូបជាពស់ក្បាល ប្រាំបួន(នាគក្បាលប្រាំបួន)។បិសាចនោះជាព្រះភូមរក្សាព្រះនគរ។ រល់យប់បិសាចតែងតែតំណែងខ្លួនជាមនុស្សស្រីហើយស្តេចត្រូវ រួមផ្តេតផ្តិតនឹងនាងនេះ សូម្បីមហាសី ឬ ស្នំស្និទព្រះអង្គ ក៏មិនហ៊ានចូលទៅក្នុងទីនោះដែរ។ លុះដល់មជ្ឈឹមយាម ទើបស្តេចចេញមកពីនាងនាគនោះ មករួមរក្ស័ជាមួយនឹងមហេសីឬស្រីស្នំដ៏ទៃទៀតបាន។ បើបាត់នាគនោះមិន និម្មិតមកទេ នោះថា គ្រោះថ្នាក់ និងមកដល់ អាយុស្តេចហើយ រឿងរ៉ាវអាក្រក់នឹងកើតឡើង។បើស្តេចមិនបានយាងចូលទៅទីនេះមួយយប់ណាហើយពេលនោះអពមង្គលនឹងពិតជាកើតឡើងភ្លាមមិនខានដែរ។
បន្ទាប់មក ដំណាក់ព្រះញាតិវង្ស ឬលំនៅនាម៊ឺន មន្ត្រីធំៗសង់យ៉ាងធំទូលាយស្តុកស្តម្ភប្លែកពីផ្ទះអ្នកស្រុកសាមញ្ញ។ផ្ទះទាំងនោះសុទ្ធតែប្រក់ស្លឹក មានតែផ្ទះអ្នកធំនិង វិហារទេដែលប្រក់ក្បឿង។ហើយទំហំផ្ទះទាំងនោះត្រូវសង់លំដាប់យសសក្តិនៃម្ចាស់ផ្ទៃផង។
ចំណែកផ្ទះប្រជារាស្ត្រវិញសុទ្ធតែប្រក់ស្លឹក(ស្បូវ) គេមិនហ៊ានប្រកក្បឿងទេ ឯទំហំសោត សង់ទៅតាមធនធានខ្លួន តែមិនហ៊ានសង់ឲ្យដូចលំនាំអ្នកធំឡើយ។
៣ សម្លៀកបំពាក់ និងគ្រឿងអលង្ការ
អ្នកស្រុកទាំងអស់ ចាប់តាំងពីស្តេចចុះទៅ ទាំងស្រីទាំងប្រុសសុទ្ធតែបួងសក់ទាំងអស់ ហើយគេលែងខ្លួននៅទទេស្អាត មានតែសំពត់មួយផ្ទាំងតូចវណ្ឌ័ជុំវិញខ្លួន របៀបគេចងពុង ហើយបើត្រូវការចេញទៅណាមកណា គេយកកំណាត់សំពត់មួយផ្ទាំងទៀតធំ ជាងមុនមករុំស្រោបថែមពីលើខ្លួន។ ការស្លៀកពាក់នេះ មានលក្ខ័ខណ្ឌ័ទៅតាមឋានៈទៀត។ ព្រះពស្ត្ររបស់ស្តេច មានតម្លៃជាមាស បីបួន តម្លឹងគឺល្អដាច់ពីសម្លៀកបំពាក់អ្នផងទាំងពួង។ អ្នកស្រុកនេះចេះត្បាញសំពត់ប្រើហើយ តែមានប្រើសំពត់មកពីរស្រុកសៀម និងចាម្ប៉ាផងដែរ។សំពត់ពិសេសមកពីបច្ចឹមប្រទេសដែលមានសាច់ម៉ដ្ឋល្អ មានតែស្តេចទេដែលមានប្រើ គឺជាសំពត់ផ្កា សរសៃសូត្រឆ្មារ។ ស្តេចពាក់មកុដមាស បើជួនកាលមិនពាក់មកុដទេ គឺពាក់កម្រងផ្កាដូចជាផ្កាម្លិះចាដើមព័ទ្ធជុំវិញព្រះសិរ។ ណោលើកំពូលព្រះកេសមានស្ទៀតសក់ដាំត្បូងពេជ្រយ៉ាងធំៗទៀតផង។ គ្រាន់តែគ្រឿងអលង្ការដែលពាក់នៅនឹងព្រះបាទ និងព្រះហស្ត មានទម្ងន់ដល់តៅជាងបីនាឡ។នៅគ្រប់តែម្រាមមានពាក់ចិញ្ចៀនដែលមានដាំពេជ្រភ្នែកឆ្នា។ បាទព្រះហស្តនិងបាតព្រះបាទមានលាបពណ៌ក្រហម ហើយនៅពេលទ្រង់យាងចេញមកម្តងៗតែងកាន់ព្រះខ័នមាសមួយជានិច្ច។
ចំនែកប្រជារាស្ត្រវិញ មានតែស្រ្តីភេទទេដែលអាចលាបថ្នាំក្រហមនៅបាតដៃបាតជើងបាន ឯប្រុសៗមិនហ៊ានលាបទេ។ព្រះញាតិវង្សនិងមន្ត្រីធំអាចប្រើកំនត់ផ្ការង្វើលៗបាន ឯមន្រ្តីធម្មតាប្រើបានតែត្រឹមផ្កាចុងជាយ ប៉ណ្ណោះ ចំណែករាស្ត្រសាមញ្ញបើស្រីៗអាចប្រើកំណត់ផ្កាបានខ្លះដែរ។
ជនជាតិចិនដែលទើបនឹងមកដល់ប្រទេសនេះថ្មីៗ ទោះបីប្រើសំពត់មានផ្កានៅជាយទាំងសងខាងក៏គេមិនថាអីដែរព្រោះគេសន្មត់ថាជាពួកមិនទាន់ដឹងទំនៀមស្រុក ហៅថាពួក ង៉ានទីង ប៉ាឆា(មិនដឹងភាសា)
ព្រះរាជដំណាក់ ផ្ទះនាម៊ឺនមន្ត្រី និងផ្ទះអ្នមានទាំងអស់សុទ្ធតែបែរមុខទៅកើត។ ព្រះរាជដំណាក់ ស្ថិតនៅខាងជើងប្រាសាទមាស និងស្ពានមាស ហើយនៅជិតមាត់ទ្វារក៏មានបន្ទាយព័ទ្ធជុំវិញប្រវែង៥ ឬ៦លី។ ក្បឿងប្រក់តួប្រាសាទកណ្តាលធ្វើពីសំណរឯអគារផ្សេងៗទៀត សឹងប្រក់ក្បឿងធ្វើដីដុតពណ៌លឿង។សសរនិងស៊ុមទ្វារសុទ្ធតែឆ្លាក់ ឬគូររចនារូបផ្សេងៗតែភាគច្រើនគឺរូបព្រះពុទ្ធ។ ដំបូលទាំងនោះល្អមើលណាស់។ របៀងប្រាសាទ និងថែវយ៉ាងវែងអាចដើរបានជាផ្លូវខ្វាត់ខ្វែងហើយដំបូលនោះក៏ខ្ពស់ៗសម្បើមណាស់។ ទីនេះ ជាកន្លែងព្រះរាជវាំងដែលស្តេចទ្រង់ប្រកបកិច្ចការផែនដី មានបង្អួចមាសមួយនៅខាងស្តាំ និងខាងឆ្វេងនៃកន្លែងស្តេចគង់ប្រថាប់មានសរសរបួនជ្រុងតម្តល់កញ្ចក់តម្រៀបគ្នាប្រមាណជាសែសិម ឬសាសិបបន្ទះដាក់ដង្ហែរតាមជ្រុងបង្អួចនេះកំណល់ទ្រមានរូបរាងជាដំរី(ជាបុស្បុកដែលមានសសរបួននិងក្បាច់លំអរដោកញ្ចក់ជើងទ្រធ្វើជារូបដំរី)។
ខ្ញុំឮគេនិយាយគ្នាថាទីត្រង់នេះ មានរបស់ ប្លែកៗច្រើនណាស់ ប៉ុន្តែបំរាមតឹងតែងពេកមិនអាចអនុញ្ញាតឲ្យចុឡមើលបាន។ ក្នុងបណ្តារឿងប្លែកៗទាំងនោះមានការណ៍មួយថា នៅកណ្តាលប្រាសាទ មានប្រាង្គមាសមួយ ហើយថា រាល់យប់ ស្តេចតែងឡើងនៅផ្ទុំលើប្រាង្គមាសនោះ។អ្នកស្រុកគេមានជំនឿហើយនាំគ្នានិយាយថា នៅក្នុងប្រាង្គមាសនោះឯងមានបិសាចមួយ មានរូបជាពស់ក្បាល ប្រាំបួន(នាគក្បាលប្រាំបួន)។បិសាចនោះជាព្រះភូមរក្សាព្រះនគរ។ រល់យប់បិសាចតែងតែតំណែងខ្លួនជាមនុស្សស្រីហើយស្តេចត្រូវ រួមផ្តេតផ្តិតនឹងនាងនេះ សូម្បីមហាសី ឬ ស្នំស្និទព្រះអង្គ ក៏មិនហ៊ានចូលទៅក្នុងទីនោះដែរ។ លុះដល់មជ្ឈឹមយាម ទើបស្តេចចេញមកពីនាងនាគនោះ មករួមរក្ស័ជាមួយនឹងមហេសីឬស្រីស្នំដ៏ទៃទៀតបាន។ បើបាត់នាគនោះមិន និម្មិតមកទេ នោះថា គ្រោះថ្នាក់ និងមកដល់ អាយុស្តេចហើយ រឿងរ៉ាវអាក្រក់នឹងកើតឡើង។បើស្តេចមិនបានយាងចូលទៅទីនេះមួយយប់ណាហើយពេលនោះអពមង្គលនឹងពិតជាកើតឡើងភ្លាមមិនខានដែរ។
បន្ទាប់មក ដំណាក់ព្រះញាតិវង្ស ឬលំនៅនាម៊ឺន មន្ត្រីធំៗសង់យ៉ាងធំទូលាយស្តុកស្តម្ភប្លែកពីផ្ទះអ្នកស្រុកសាមញ្ញ។ផ្ទះទាំងនោះសុទ្ធតែប្រក់ស្លឹក មានតែផ្ទះអ្នកធំនិង វិហារទេដែលប្រក់ក្បឿង។ហើយទំហំផ្ទះទាំងនោះត្រូវសង់លំដាប់យសសក្តិនៃម្ចាស់ផ្ទៃផង។
ចំណែកផ្ទះប្រជារាស្ត្រវិញសុទ្ធតែប្រក់ស្លឹក(ស្បូវ) គេមិនហ៊ានប្រកក្បឿងទេ ឯទំហំសោត សង់ទៅតាមធនធានខ្លួន តែមិនហ៊ានសង់ឲ្យដូចលំនាំអ្នកធំឡើយ។
៣ សម្លៀកបំពាក់ និងគ្រឿងអលង្ការ
អ្នកស្រុកទាំងអស់ ចាប់តាំងពីស្តេចចុះទៅ ទាំងស្រីទាំងប្រុសសុទ្ធតែបួងសក់ទាំងអស់ ហើយគេលែងខ្លួននៅទទេស្អាត មានតែសំពត់មួយផ្ទាំងតូចវណ្ឌ័ជុំវិញខ្លួន របៀបគេចងពុង ហើយបើត្រូវការចេញទៅណាមកណា គេយកកំណាត់សំពត់មួយផ្ទាំងទៀតធំ ជាងមុនមករុំស្រោបថែមពីលើខ្លួន។ ការស្លៀកពាក់នេះ មានលក្ខ័ខណ្ឌ័ទៅតាមឋានៈទៀត។ ព្រះពស្ត្ររបស់ស្តេច មានតម្លៃជាមាស បីបួន តម្លឹងគឺល្អដាច់ពីសម្លៀកបំពាក់អ្នផងទាំងពួង។ អ្នកស្រុកនេះចេះត្បាញសំពត់ប្រើហើយ តែមានប្រើសំពត់មកពីរស្រុកសៀម និងចាម្ប៉ាផងដែរ។សំពត់ពិសេសមកពីបច្ចឹមប្រទេសដែលមានសាច់ម៉ដ្ឋល្អ មានតែស្តេចទេដែលមានប្រើ គឺជាសំពត់ផ្កា សរសៃសូត្រឆ្មារ។ ស្តេចពាក់មកុដមាស បើជួនកាលមិនពាក់មកុដទេ គឺពាក់កម្រងផ្កាដូចជាផ្កាម្លិះចាដើមព័ទ្ធជុំវិញព្រះសិរ។ ណោលើកំពូលព្រះកេសមានស្ទៀតសក់ដាំត្បូងពេជ្រយ៉ាងធំៗទៀតផង។ គ្រាន់តែគ្រឿងអលង្ការដែលពាក់នៅនឹងព្រះបាទ និងព្រះហស្ត មានទម្ងន់ដល់តៅជាងបីនាឡ។នៅគ្រប់តែម្រាមមានពាក់ចិញ្ចៀនដែលមានដាំពេជ្រភ្នែកឆ្នា។ បាទព្រះហស្តនិងបាតព្រះបាទមានលាបពណ៌ក្រហម ហើយនៅពេលទ្រង់យាងចេញមកម្តងៗតែងកាន់ព្រះខ័នមាសមួយជានិច្ច។
ចំនែកប្រជារាស្ត្រវិញ មានតែស្រ្តីភេទទេដែលអាចលាបថ្នាំក្រហមនៅបាតដៃបាតជើងបាន ឯប្រុសៗមិនហ៊ានលាបទេ។ព្រះញាតិវង្សនិងមន្ត្រីធំអាចប្រើកំនត់ផ្ការង្វើលៗបាន ឯមន្រ្តីធម្មតាប្រើបានតែត្រឹមផ្កាចុងជាយ ប៉ណ្ណោះ ចំណែករាស្ត្រសាមញ្ញបើស្រីៗអាចប្រើកំណត់ផ្កាបានខ្លះដែរ។
ជនជាតិចិនដែលទើបនឹងមកដល់ប្រទេសនេះថ្មីៗ ទោះបីប្រើសំពត់មានផ្កានៅជាយទាំងសងខាងក៏គេមិនថាអីដែរព្រោះគេសន្មត់ថាជាពួកមិនទាន់ដឹងទំនៀមស្រុក ហៅថាពួក ង៉ានទីង ប៉ាឆា(មិនដឹងភាសា)
៤ អំពីមន្ត្រី
ប្រទេសនេះមានរដ្ឋមន្ត្រី មេទព័ និង ហោរា ហើយមន្ត្រីក្រោមពីនោះ មានច្រើនឋានៈទៀត ដូចជានៅប្រទេសចិនដែរ។ប្លែកគ្នាតែឈ្មោះហៅ។មន្រ្តីទាំងនេះភាគច្រើនជាពូជពង្សរបស់ស្តេចបើមានអ្នកក្រៅចូលធ្វើការជាមន្ត្រីផងទាល់តែអ្នកនោះយកកូនទៅថ្វាយ ឲ្យធ្វើជាស្រីស្នំរបស់ស្តេច។ ការធ្វើដំនើរនៃមន្ត្រីទាំងនោះ គេសម្គាល់តាមគ្រឿងហែហមតាមថានៈ។ អ្នកធំជាងគេ អង្គុយលើគ្រែស្នែង មាសមានបាំងក្លស់ដងមាសបួន។ អ្នកបន្ទាប់មកទៀតគ្រែស្នែងមាសក្លស់ដងមាសពីរ ចុះមកទៀតមានគ្រែស្នែងមាសដែរតែក្លស់ដង មាសមួយ។ អ្នកតូចបន្តមកចេះតែថយមកក្លស់ដងមាសតែមួយ រួចក្លស់ដងប្រាក់មួយឥតមានគ្រែស្នែង។
ប្រទេសនេះមានរដ្ឋមន្ត្រី មេទព័ និង ហោរា ហើយមន្ត្រីក្រោមពីនោះ មានច្រើនឋានៈទៀត ដូចជានៅប្រទេសចិនដែរ។ប្លែកគ្នាតែឈ្មោះហៅ។មន្រ្តីទាំងនេះភាគច្រើនជាពូជពង្សរបស់ស្តេចបើមានអ្នកក្រៅចូលធ្វើការជាមន្ត្រីផងទាល់តែអ្នកនោះយកកូនទៅថ្វាយ ឲ្យធ្វើជាស្រីស្នំរបស់ស្តេច។ ការធ្វើដំនើរនៃមន្ត្រីទាំងនោះ គេសម្គាល់តាមគ្រឿងហែហមតាមថានៈ។ អ្នកធំជាងគេ អង្គុយលើគ្រែស្នែង មាសមានបាំងក្លស់ដងមាសបួន។ អ្នកបន្ទាប់មកទៀតគ្រែស្នែងមាសក្លស់ដងមាសពីរ ចុះមកទៀតមានគ្រែស្នែងមាសដែរតែក្លស់ដង មាសមួយ។ អ្នកតូចបន្តមកចេះតែថយមកក្លស់ដងមាសតែមួយ រួចក្លស់ដងប្រាក់មួយឥតមានគ្រែស្នែង។
ចំពោះមន្ត្រីដែលត្រូវជិះគ្រែស្នែងប្រាក់និងក្លស់ផងមាសមួយឡើងទៅ
សុទ្ធតែហៅថា ប៉ាតេង(ម្រតេង) ឬអាំតេង(អម្តែង) ។អ្នកដេលមានតែក្លស់ដងប្រាក់ហៅថា
សីឡាត់ទី(ស្រិស្ធិន)។ ក្លស់នោះគេយកសំពត់ជាតីសូត្រដែលធ្វើមកពីប្រទេសចិនពាស
ហើយទម្លាក់ចុងរំភាយចុះសឹងដល់ដី។ឯឆត្រ័តាំងយូរគេយកសំពត់សូត្រ ពណ៌ខៀវមកពាស ហើយទំលាក់រំភាយខ្លីបន្តិចដែរ
រួចយកប្រេងមកលាបយ៉ាងរលើបទៀតផង។
៥ អំពី លទ្ធិសាសនា បីបែប
អ្នកចេះដឹង(ពួកព្រហ្មណ៍)គេហៅថា ប៉ានយាប ឬ ប៉ាឃី(បណ្ឌិត) លោកសង្ឃគេហៅថា ជូតូ(ចៅគូ) រីឯពួកតាបសគេហៅថា ប៉ាស៊ីវី ឬ ប៉ាស៊ីវៃ(បស្វៈ ឬ បស្វិ)។
ដែលហៅថា ប៉ាយាប នេះមិនដឹងជារៀនពីកន្លែងណាទេ ខ្ញុំមិនដែលឃើញសាលា ឬទីកន្លែងរៀនសោះ ខ្ញុំឃើញតែរូបពួកនេះ ឯងដែលស្លៀកពាក់ដូចតែជនធម្មតាដែរ ប៉ុន្តែមានប្លែកត្រង់ពាក់អំបោះសវេញមួយខ្សេនៅក ហើយអំបោះនេះពាក់ជាប់នឹងកអស់មួយជីវិត។ គេតែងរើសយកពួក ប៉ានយាប នេះឯងធ្វើជាមន្ត្រី ព្រោះគេទុកជាអ្នកចេះដឹងជាន់ខ្ពស់ហើយ។
ចំណែកលោកសង្ឃវិញ កោរព្រះកេស គ្រងជីវរពណ៌លឿងបច្ចេញស្មាខាងស្តាំ ហើយនិមន្តដោយជើងទទេ ឥតពាក់ស្បែកជើងឡើយ។ ព្រះវិហារមួយគេអនុញ្ញាតឲ្យប្រក់ក្បឿងបានហើយនៅកណ្តាលព្រះវិហារនោះមានតម្កល់ព្រះពុទ្ធរូបមួយព្រះអង្គ ដែលមាន ភិនភាគដូចជាព្រះសក្យមនីដែរ គេហៅថា (ពុតឡៃ) លាបលនពណ៌ក្រហមដោយគេយកដីសមកសូនធ្វើហើយលាបពណ៌ផ្សេងៗគ្មានភិនភាគអ្វីក្រៅពីនេះទេ។មានព្រះពុទ្ធរូបតូចៗច្រើនអង្គទៀតមានព្រះភក្រ្តមិនដូចគ្នាទេ ច្រើនតែកសាងអំពីស្ពាន់ ហើយគ្មាន ជួង ស្គរ រគាំង ទង់អ្វីទាំងអស់។ ព្រះសង្ឃឆាន់ត្រីសាច់បាន តែមិនឆាន់ស្រាទេ ហើយគេអាចរៀបម្ហូបត្រីសាច់ទាំងនេះថ្វាយព្រះផង។ ក្នុងមួយថ្ងៃលោកនិមន្តទៅបិណ្ឌបាតពីផ្ទះបាសកតែមួយដងទេ ហើយគ្មានរៀបដណ្តាំស្លនៅក្នុងវត្តឡើយ។ លោកឆាន់មួយដងក្នុងមួយថ្ងៃ។ ធម៌ដែលលោកសូត្រមានច្រើនណាស់ គេចងក្រងនៅនឹងស្លឹកតាលព្រឹក្ស(ស្លឹករឹត) ដិតស្នាមអក្សរពណ៌ខ្មៅ តែមិនមែនសរសេរដោយជក់ឬ ខ្មៅដុសឡើយ។ខ្ញុំមិនដឹងគេសរសេរដោយេអ្វីទេ (តាមពិតគេចារដោយដែកចារ ហើយយកធ្យូងលាយប្រេងមកលុប ទើបបានជាស្នាមខ្មៅនេះ)។ គេមានយកគ្រែស្នែ និងក្លស់ដងមាស ឬដងប្រាក់មកសែងលោកសង្ឃដែរ ព្រោះស្តេចតែងធ្វើពិធី ពិគ្រោះនឹងព្រះ សង្ឃ ចំណោះបញ្ហាណាដែលធំៗរបស់ស្រុកទេស។ប៉ុន្តែពុំឃើញមានដូនជីនៅក្នុងវត្តទាំងនោះទេ។
រីឯពួកតាបសដែលហៅថា ប៉ាស៊ីវី នេះស្លៀកពាក់ជាអ្នកស្រុកធម្មតាដែរ តែមានជួតក្បាលកំណាត់ពណ៌ស ឬពណ៌ក្រហម របៀបដូចពួកស្រីតារតានៃជាតិម៉ុងហ្គោលដែរតែទាបជាងបន្តិច។ពួកនេះមានវត្តដូចព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនាដែរតែមានទំហំតូចជាង។លទ្ធិពួកតាបសនេះ គ្មានឥទ្ធិពលខ្លាំងដូចសាសនាព្រះពុទ្ធទេ។ ពួកនេះគេគោរពចំពោះតែថ្មមួយដំធំ(លិង្គ) ដូចថ្មរូបអ្នកតាព្រះស្រុកដូច្នោះដែរ។ប្រភពក្តី របៀបប្រតិបត្តិនៃពួកនេះក្តី ខ្ញុំពុំបានដឹងទេ។ពួកនេះមានដូនជី ហើយវិហារក៏ត្រូវអនុញ្ញាតិឲ្យប្រក់ក្បឿងបានដែរ។ពួកប៉ាស៊ីវី មិនបរិភោគរបស់អ្នកដ៏ទៃទេ ហើយមិនបរិភោគនៅចំពោះមុខសារធារណៈផង ហើយមិនសេពសុរាជា ដាច់ខាត។ ខ្ញុំមិនដែលឃើញតាបសសូត្រធម៌ ឬក៏ធ្វើអំពើអ្វីជាប្រយោជន៍អ្នកផងច្បាស់នឹងភ្នែកម្តងណាឡើយ។
ចំណែកក្មេងៗកូនអ្នកស្រុកវិញ ដែលត្រូវការរៀនសូត្រគេតែងយកទៅទុកដាក់រៀនជាមួយព្រះសង្ឃហើយបួសជាសង្ឃលុះដល់អាយុច្រើនក៏វិលត្រឡប់មកកាន់ជីវភាពជាជនធម្មតាវិញ។ឯការល្អិតល្អន់ជាងនេះទៅទៀត ខ្ញុំមិនបានដឹងឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយ។
អ្នកចេះដឹង(ពួកព្រហ្មណ៍)គេហៅថា ប៉ានយាប ឬ ប៉ាឃី(បណ្ឌិត) លោកសង្ឃគេហៅថា ជូតូ(ចៅគូ) រីឯពួកតាបសគេហៅថា ប៉ាស៊ីវី ឬ ប៉ាស៊ីវៃ(បស្វៈ ឬ បស្វិ)។
ដែលហៅថា ប៉ាយាប នេះមិនដឹងជារៀនពីកន្លែងណាទេ ខ្ញុំមិនដែលឃើញសាលា ឬទីកន្លែងរៀនសោះ ខ្ញុំឃើញតែរូបពួកនេះ ឯងដែលស្លៀកពាក់ដូចតែជនធម្មតាដែរ ប៉ុន្តែមានប្លែកត្រង់ពាក់អំបោះសវេញមួយខ្សេនៅក ហើយអំបោះនេះពាក់ជាប់នឹងកអស់មួយជីវិត។ គេតែងរើសយកពួក ប៉ានយាប នេះឯងធ្វើជាមន្ត្រី ព្រោះគេទុកជាអ្នកចេះដឹងជាន់ខ្ពស់ហើយ។
ចំណែកលោកសង្ឃវិញ កោរព្រះកេស គ្រងជីវរពណ៌លឿងបច្ចេញស្មាខាងស្តាំ ហើយនិមន្តដោយជើងទទេ ឥតពាក់ស្បែកជើងឡើយ។ ព្រះវិហារមួយគេអនុញ្ញាតឲ្យប្រក់ក្បឿងបានហើយនៅកណ្តាលព្រះវិហារនោះមានតម្កល់ព្រះពុទ្ធរូបមួយព្រះអង្គ ដែលមាន ភិនភាគដូចជាព្រះសក្យមនីដែរ គេហៅថា (ពុតឡៃ) លាបលនពណ៌ក្រហមដោយគេយកដីសមកសូនធ្វើហើយលាបពណ៌ផ្សេងៗគ្មានភិនភាគអ្វីក្រៅពីនេះទេ។មានព្រះពុទ្ធរូបតូចៗច្រើនអង្គទៀតមានព្រះភក្រ្តមិនដូចគ្នាទេ ច្រើនតែកសាងអំពីស្ពាន់ ហើយគ្មាន ជួង ស្គរ រគាំង ទង់អ្វីទាំងអស់។ ព្រះសង្ឃឆាន់ត្រីសាច់បាន តែមិនឆាន់ស្រាទេ ហើយគេអាចរៀបម្ហូបត្រីសាច់ទាំងនេះថ្វាយព្រះផង។ ក្នុងមួយថ្ងៃលោកនិមន្តទៅបិណ្ឌបាតពីផ្ទះបាសកតែមួយដងទេ ហើយគ្មានរៀបដណ្តាំស្លនៅក្នុងវត្តឡើយ។ លោកឆាន់មួយដងក្នុងមួយថ្ងៃ។ ធម៌ដែលលោកសូត្រមានច្រើនណាស់ គេចងក្រងនៅនឹងស្លឹកតាលព្រឹក្ស(ស្លឹករឹត) ដិតស្នាមអក្សរពណ៌ខ្មៅ តែមិនមែនសរសេរដោយជក់ឬ ខ្មៅដុសឡើយ។ខ្ញុំមិនដឹងគេសរសេរដោយេអ្វីទេ (តាមពិតគេចារដោយដែកចារ ហើយយកធ្យូងលាយប្រេងមកលុប ទើបបានជាស្នាមខ្មៅនេះ)។ គេមានយកគ្រែស្នែ និងក្លស់ដងមាស ឬដងប្រាក់មកសែងលោកសង្ឃដែរ ព្រោះស្តេចតែងធ្វើពិធី ពិគ្រោះនឹងព្រះ សង្ឃ ចំណោះបញ្ហាណាដែលធំៗរបស់ស្រុកទេស។ប៉ុន្តែពុំឃើញមានដូនជីនៅក្នុងវត្តទាំងនោះទេ។
រីឯពួកតាបសដែលហៅថា ប៉ាស៊ីវី នេះស្លៀកពាក់ជាអ្នកស្រុកធម្មតាដែរ តែមានជួតក្បាលកំណាត់ពណ៌ស ឬពណ៌ក្រហម របៀបដូចពួកស្រីតារតានៃជាតិម៉ុងហ្គោលដែរតែទាបជាងបន្តិច។ពួកនេះមានវត្តដូចព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនាដែរតែមានទំហំតូចជាង។លទ្ធិពួកតាបសនេះ គ្មានឥទ្ធិពលខ្លាំងដូចសាសនាព្រះពុទ្ធទេ។ ពួកនេះគេគោរពចំពោះតែថ្មមួយដំធំ(លិង្គ) ដូចថ្មរូបអ្នកតាព្រះស្រុកដូច្នោះដែរ។ប្រភពក្តី របៀបប្រតិបត្តិនៃពួកនេះក្តី ខ្ញុំពុំបានដឹងទេ។ពួកនេះមានដូនជី ហើយវិហារក៏ត្រូវអនុញ្ញាតិឲ្យប្រក់ក្បឿងបានដែរ។ពួកប៉ាស៊ីវី មិនបរិភោគរបស់អ្នកដ៏ទៃទេ ហើយមិនបរិភោគនៅចំពោះមុខសារធារណៈផង ហើយមិនសេពសុរាជា ដាច់ខាត។ ខ្ញុំមិនដែលឃើញតាបសសូត្រធម៌ ឬក៏ធ្វើអំពើអ្វីជាប្រយោជន៍អ្នកផងច្បាស់នឹងភ្នែកម្តងណាឡើយ។
ចំណែកក្មេងៗកូនអ្នកស្រុកវិញ ដែលត្រូវការរៀនសូត្រគេតែងយកទៅទុកដាក់រៀនជាមួយព្រះសង្ឃហើយបួសជាសង្ឃលុះដល់អាយុច្រើនក៏វិលត្រឡប់មកកាន់ជីវភាពជាជនធម្មតាវិញ។ឯការល្អិតល្អន់ជាងនេះទៅទៀត ខ្ញុំមិនបានដឹងឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយ។
៦ អំពីអ្នកស្រុក
តាមទម្លាប់របស់ពួកមនុស្សដែលមិនទាន់ស៊ីវិល័យ ច្រើនតែមានរូបឆោមខ្មៅគម្រីងគម្រាំង មិននិយមនៅលើកោះដែលសម្បូរដោយទឹកទេ ចូលចិត្តក្នុងភូមិដែលនៅឆ្ងាយដាច់ស្រយាលពីគេ។ ទម្លាប់បែបនេះជាការពិតណាស់។ ចំណែកស្រ្តីក្នុងវាំងឬ ស្រ្តីក្នុងត្រកូលថ្កុំថ្កើងវិញមានសាច់សដូចចាន ព្រោះតែមិនងាយប្រទះនឹងកំដៅថ្ងៃឡើយ។តាមធម្មតាទាំងស្រី ទាំងប្រុសគ្មានស្លៀកដណ្តប់អ្វីក្រៅពីសំពត់មួយផ្ទាំងរុំព័ទ្ធភ្ជាប់នឹងចង្កេះនោះទេ។ គេលែងខ្លួនទុកដើមទ្រូងនៅកណ្តាលវាល ឯសក់បួង ជើងទទេ គ្មានស្បែកជើងឡើយ ទោះជាស្ត្រីមហេសីស្តេចក៏ដោយ។
ព្រមហាក្សត្រមានព្រះមហាសី ៥អង្គ គឺអគ្គមហេសី១ និង មហេសីសាមញ្ញ៤ប្រចាំទិសធំទាំង៤ដែរ។ ចុះពីនោះមក ខ្ញុំឮមានស្រីស្នំ បួនពាន់ ឬ ប្រាំពាន់អ្នក ហើយមានចែកជាជាន់ថ្នាក់ និងមិនឲ្យចេញដើរទៅណាមកណាផ្តេស្តាស់ឡើយ។ ខ្ញុំចូលទៅក្នុងវាំងពេលណា ក៏ឃើញស្តេចខ្មែរចេញមកជាមួយអគ្គមហេសី ហើយគង់ប្រថាប់នៅក្នុង ស៊ុមមាស(ជាបុស្បុកដែលជាទីប្រថាប់ក្នុងក្រឡា ព្រះគំនាល់) នាល្វែងកណ្តាលធំទូលាយ។ចំណែកមន្ត្រីអ្នកក្នុងវាំងវិញ នាំគ្នាទៅអង្គុយក្នុងថែវព័ទ្ធជុំវិញតាមលំដាប់ថ្នាក់យសសក្តិរៀងខ្លួន ហើយនាំគ្នាលបមើលពីក្រោមបុស្បុកមាសនោះមក។ ខ្ញុំបានចូលទៅឃើញម្តង គឺឲ្យតែនរណាមានកូនក្រមុំល្អច្បាស់ជាត្រូវគេហៅឲ្យនាំចូលទៅក្នុងវាំង។ពួកស្រីនៅខាងក្រោយនេះ ដែលដើរច្រវាត់ចេញចូលបម្រើគេហៅថា (តាំងកេឡាង “ស្រឹង្គារ?”) ។ពួកនេះមាន ចំនួនមិនតិចជាងមួយពាន់ ឬ ពីរពាន់នាក់ទេ តែអាចយកប្តីរស់នៅជាមួយអ្នកធម្មតាបាន។ស្ត្រីទាំងនេះសុទ្ធតែកោរសក់ពីលើថ្ងាស់បន្តិច ហាកដូចជាពួកអ្នកបើកផ្លូវទឹកនៅស្រុកចិនខាងជើង ហើយគេលាបជាតិហិង្គុលនៅត្រង់ជើងសក់ក្បែរគុម្ពត្រចៀកទាំងសងខាង។ នេះហើយជាសញ្ញាសម្គាល់ពួក(ស្រឹង្គារ)គឺពួកនេះហើយដែលអាចេញចូលវាំងបាន ឯអ្នកថយថោកជាងនេះទៀតចូលទៅកាន់ផ្លូវខាង ក្រោមប្រាសាទនោះមិនបានទេ។
ស្ត្រីអ្នកភូមិធម្មតាក៏បួងសក់ដែរ ប៉ុន្តែគ្មានសួតស្នៀតសក់និងថុបតែងលំអលើសក់ក្បាល ឬ លំអមុខឡើយ។នៅកងដៃមាន ពាក់កងមាស នៅនឹងម្រាមដៃ មានពាក់ចិញ្ចៀនមាស។ ម្យ៉ាងទៀតពួគ ស្រឹង្គារ និងអ្នកនៅក្នុងវាំងទាំងប្រុសទាំងស្រីសុទ្ធតែលាបប្រេង ក្រអូប ដែលផ្សំឡើងពីជាតិឈើក្រអូប និងក្រលៀនប្រើស។ គ្រប់គ្រួសារទាំងអស់សុទ្ធតែគោរពប្រណិបតន័ព្រះពុទ្ធ។ ក្នុងប្រទេសនេះ មានមនុស្សស្រីភេទខ្លះស្អាតៗរាល់ថ្ងៃតែងដើរជាក្រុមដប់នាក់ឬ លើសពីនេះ ទៅពាសពេញទីផ្សារជាញឹកញយណាស់មានបំណងទាក់ទងពួកចិនៗដូរយករបស់មានតម្លៃ ដែលជាទម្លាប់មួយមិនល្អមិនថ្លៃថ្នូរសោះ។
តាមទម្លាប់របស់ពួកមនុស្សដែលមិនទាន់ស៊ីវិល័យ ច្រើនតែមានរូបឆោមខ្មៅគម្រីងគម្រាំង មិននិយមនៅលើកោះដែលសម្បូរដោយទឹកទេ ចូលចិត្តក្នុងភូមិដែលនៅឆ្ងាយដាច់ស្រយាលពីគេ។ ទម្លាប់បែបនេះជាការពិតណាស់។ ចំណែកស្រ្តីក្នុងវាំងឬ ស្រ្តីក្នុងត្រកូលថ្កុំថ្កើងវិញមានសាច់សដូចចាន ព្រោះតែមិនងាយប្រទះនឹងកំដៅថ្ងៃឡើយ។តាមធម្មតាទាំងស្រី ទាំងប្រុសគ្មានស្លៀកដណ្តប់អ្វីក្រៅពីសំពត់មួយផ្ទាំងរុំព័ទ្ធភ្ជាប់នឹងចង្កេះនោះទេ។ គេលែងខ្លួនទុកដើមទ្រូងនៅកណ្តាលវាល ឯសក់បួង ជើងទទេ គ្មានស្បែកជើងឡើយ ទោះជាស្ត្រីមហេសីស្តេចក៏ដោយ។
ព្រមហាក្សត្រមានព្រះមហាសី ៥អង្គ គឺអគ្គមហេសី១ និង មហេសីសាមញ្ញ៤ប្រចាំទិសធំទាំង៤ដែរ។ ចុះពីនោះមក ខ្ញុំឮមានស្រីស្នំ បួនពាន់ ឬ ប្រាំពាន់អ្នក ហើយមានចែកជាជាន់ថ្នាក់ និងមិនឲ្យចេញដើរទៅណាមកណាផ្តេស្តាស់ឡើយ។ ខ្ញុំចូលទៅក្នុងវាំងពេលណា ក៏ឃើញស្តេចខ្មែរចេញមកជាមួយអគ្គមហេសី ហើយគង់ប្រថាប់នៅក្នុង ស៊ុមមាស(ជាបុស្បុកដែលជាទីប្រថាប់ក្នុងក្រឡា ព្រះគំនាល់) នាល្វែងកណ្តាលធំទូលាយ។ចំណែកមន្ត្រីអ្នកក្នុងវាំងវិញ នាំគ្នាទៅអង្គុយក្នុងថែវព័ទ្ធជុំវិញតាមលំដាប់ថ្នាក់យសសក្តិរៀងខ្លួន ហើយនាំគ្នាលបមើលពីក្រោមបុស្បុកមាសនោះមក។ ខ្ញុំបានចូលទៅឃើញម្តង គឺឲ្យតែនរណាមានកូនក្រមុំល្អច្បាស់ជាត្រូវគេហៅឲ្យនាំចូលទៅក្នុងវាំង។ពួកស្រីនៅខាងក្រោយនេះ ដែលដើរច្រវាត់ចេញចូលបម្រើគេហៅថា (តាំងកេឡាង “ស្រឹង្គារ?”) ។ពួកនេះមាន ចំនួនមិនតិចជាងមួយពាន់ ឬ ពីរពាន់នាក់ទេ តែអាចយកប្តីរស់នៅជាមួយអ្នកធម្មតាបាន។ស្ត្រីទាំងនេះសុទ្ធតែកោរសក់ពីលើថ្ងាស់បន្តិច ហាកដូចជាពួកអ្នកបើកផ្លូវទឹកនៅស្រុកចិនខាងជើង ហើយគេលាបជាតិហិង្គុលនៅត្រង់ជើងសក់ក្បែរគុម្ពត្រចៀកទាំងសងខាង។ នេះហើយជាសញ្ញាសម្គាល់ពួក(ស្រឹង្គារ)គឺពួកនេះហើយដែលអាចេញចូលវាំងបាន ឯអ្នកថយថោកជាងនេះទៀតចូលទៅកាន់ផ្លូវខាង ក្រោមប្រាសាទនោះមិនបានទេ។
ស្ត្រីអ្នកភូមិធម្មតាក៏បួងសក់ដែរ ប៉ុន្តែគ្មានសួតស្នៀតសក់និងថុបតែងលំអលើសក់ក្បាល ឬ លំអមុខឡើយ។នៅកងដៃមាន ពាក់កងមាស នៅនឹងម្រាមដៃ មានពាក់ចិញ្ចៀនមាស។ ម្យ៉ាងទៀតពួគ ស្រឹង្គារ និងអ្នកនៅក្នុងវាំងទាំងប្រុសទាំងស្រីសុទ្ធតែលាបប្រេង ក្រអូប ដែលផ្សំឡើងពីជាតិឈើក្រអូប និងក្រលៀនប្រើស។ គ្រប់គ្រួសារទាំងអស់សុទ្ធតែគោរពប្រណិបតន័ព្រះពុទ្ធ។ ក្នុងប្រទេសនេះ មានមនុស្សស្រីភេទខ្លះស្អាតៗរាល់ថ្ងៃតែងដើរជាក្រុមដប់នាក់ឬ លើសពីនេះ ទៅពាសពេញទីផ្សារជាញឹកញយណាស់មានបំណងទាក់ទងពួកចិនៗដូរយករបស់មានតម្លៃ ដែលជាទម្លាប់មួយមិនល្អមិនថ្លៃថ្នូរសោះ។
៧ អំពីស្រ្តីសំរាលកូន
ស្រ្តីអ្នកស្រុកនេះក្រោយដែលសម្រាលកូនរួចទៅ គេយកបាយក្តៅប្រឡាក់លាយអំបឹល ហើយញាត់ចូលទៅក្នុងទ្វារមាសលុះដល់បានមួយយប់មួយថ្ងៃ ទើបគេយកចេញមកវិញ។ ការធ្វើដូច្នេះ ជាហេតុនាំឲ្យមិនសូវមានជម្ងឺ និងឲ្យបានរួមទ្វារមាសតូចដូចជាស្រី ក្រមុំទៀតផង។ កាលខ្ញុំទើបនឹងដឹងរឿងនេះដំបូងឆ្ងល់ថា ក្រែងមិនពិតដូច្នេះទេដឹង? ព្រោះថាបើបានជាមានប្តីនិងមានកូនទៅហើយ ចុះម៉េចខ្លាចគេដឹងរឿងនេះទៀត? ប៉ុន្តែនៅនឹងផ្ទះដែលខ្ញុំសំណាក់នៅមានស្រីម្នាក់សម្រាលកូន ដែលជាហេតុនាំឲ្យខ្ញុំដឹងរឿងនេះ ច្បាស់លាស់ៈ នៅក្រោយពេលសំរាលកូនហើយមួយថ្ងៃទៀត ស្រីនោះពកូនខ្ចីទៅមុជទឹកទន្លេដែលជាការចំឡែកមិនដែលជួបប្រទះទេ។
ពេលដែលខ្ញុំទៅជួបនឹងគែម្តងណាគេតែងពោលថាស្រីស្រុកនេះក្រាស់ដោយកាមតណ្ហាណាស់។ក្រោយពេលដែលសម្រាលកូនហើយមួយថ្ងៃ ឬពីរថ្ងៃប៉ុណ្ណោះគេក៏រួមដំណេកជាមួយប្តីទៀតហើយ។បើប្តីនោះបំពេញចំណង់ខ្លួនមិនបានទេ នឹងត្រូវគេបោះបង់ចោលដូចពួកបូយឆេង(គឺពួកដែលគេទិញដាច់ មិនអោយទៅមានប្រពន្ធកូនឡើយ) មិនខាន។ ប្រសិណប្តីនោះមានធុរៈទៅស្រុកឆ្ងាយ អស់ពេលច្រើនយប់ ចាប់ពីដប់យប់ឡើងទៅ ច្បាស់ជាត្រូវប្រពន្ធស្តីឲ្យថា(ខ្ញុំមិនមែនស្រីខ្មោចទេតើឲ្យខ្ញុំដេកម្នាកឯងម្តេចនឹងបាន? ច្បាស់ជាត្រូវប្រពន្ធស្តីឲ្យច្បាស់)។ខ្ញុំឮថាមានស្រ្តីច្រើនណាស់រក្សាទូកសេចក្តីបរិសុទ្ធរបស់ខ្លួន។ស្រីច្រើនតែឆាប់ចាស់ណាស់ពី ព្រោះតែគេឆាប់មានប្តីឆាប់មានកូនពេក។ មនុស្សដែលមាន២០ឬ៣០គឺប្រហែលគ្នានឹងជនជាតិចិនដេលមានអាយុ ៤០ឬ៥០ឆ្នាំដូច្នេះដែរ។
ស្រ្តីអ្នកស្រុកនេះក្រោយដែលសម្រាលកូនរួចទៅ គេយកបាយក្តៅប្រឡាក់លាយអំបឹល ហើយញាត់ចូលទៅក្នុងទ្វារមាសលុះដល់បានមួយយប់មួយថ្ងៃ ទើបគេយកចេញមកវិញ។ ការធ្វើដូច្នេះ ជាហេតុនាំឲ្យមិនសូវមានជម្ងឺ និងឲ្យបានរួមទ្វារមាសតូចដូចជាស្រី ក្រមុំទៀតផង។ កាលខ្ញុំទើបនឹងដឹងរឿងនេះដំបូងឆ្ងល់ថា ក្រែងមិនពិតដូច្នេះទេដឹង? ព្រោះថាបើបានជាមានប្តីនិងមានកូនទៅហើយ ចុះម៉េចខ្លាចគេដឹងរឿងនេះទៀត? ប៉ុន្តែនៅនឹងផ្ទះដែលខ្ញុំសំណាក់នៅមានស្រីម្នាក់សម្រាលកូន ដែលជាហេតុនាំឲ្យខ្ញុំដឹងរឿងនេះ ច្បាស់លាស់ៈ នៅក្រោយពេលសំរាលកូនហើយមួយថ្ងៃទៀត ស្រីនោះពកូនខ្ចីទៅមុជទឹកទន្លេដែលជាការចំឡែកមិនដែលជួបប្រទះទេ។
ពេលដែលខ្ញុំទៅជួបនឹងគែម្តងណាគេតែងពោលថាស្រីស្រុកនេះក្រាស់ដោយកាមតណ្ហាណាស់។ក្រោយពេលដែលសម្រាលកូនហើយមួយថ្ងៃ ឬពីរថ្ងៃប៉ុណ្ណោះគេក៏រួមដំណេកជាមួយប្តីទៀតហើយ។បើប្តីនោះបំពេញចំណង់ខ្លួនមិនបានទេ នឹងត្រូវគេបោះបង់ចោលដូចពួកបូយឆេង(គឺពួកដែលគេទិញដាច់ មិនអោយទៅមានប្រពន្ធកូនឡើយ) មិនខាន។ ប្រសិណប្តីនោះមានធុរៈទៅស្រុកឆ្ងាយ អស់ពេលច្រើនយប់ ចាប់ពីដប់យប់ឡើងទៅ ច្បាស់ជាត្រូវប្រពន្ធស្តីឲ្យថា(ខ្ញុំមិនមែនស្រីខ្មោចទេតើឲ្យខ្ញុំដេកម្នាកឯងម្តេចនឹងបាន? ច្បាស់ជាត្រូវប្រពន្ធស្តីឲ្យច្បាស់)។ខ្ញុំឮថាមានស្រ្តីច្រើនណាស់រក្សាទូកសេចក្តីបរិសុទ្ធរបស់ខ្លួន។ស្រីច្រើនតែឆាប់ចាស់ណាស់ពី ព្រោះតែគេឆាប់មានប្តីឆាប់មានកូនពេក។ មនុស្សដែលមាន២០ឬ៣០គឺប្រហែលគ្នានឹងជនជាតិចិនដេលមានអាយុ ៤០ឬ៥០ឆ្នាំដូច្នេះដែរ។
៨ អំពីស្រ្តីក្រមុំ
ពួកឪពុកម្តាយដែលមានកូនស្រីតែងឲ្យពរកូនថា “សូមឲ្យឯងទៅអនាគត់បានជាស្រីដែលមានប្តីរាប់រយពាន់”(ពរនេះមានន័យថាអោយមានគេស្រឡាញ់ច្រើន ដូចទម្លាប់ពួក កួយ ព្នង បើមានកូនស្រីគេឲ្យកូនក្រមុំគេឲ្យដេកនៅផ្ទះបាយទុកឱកាសពេលយប់ឲ្យកំឡោះៗទៅស្ទាប់លលួងចុះ។)គ្រួសារអ្នក
ក្រក្សត់រហូតដល់អាយុ១១ឆ្នាំគេនិមន្តលោក ឬតបសមកបើកមុខកូនស្រីហៅថា ឆឹនថាន់(រកន័យមិនយល់)។
ពិធីនេះរាជការដាក់កម្រិតឲ្យធ្វើមួយឆ្នាំម្តង នៅក្នុងខែដែលត្រូវនឹងខែទី៤របស់ចិន ដោយរើសយកថ្ងៃណាធ្វើតែម្តង។អ្នកមានកូនស្រីដែលត្រូវធ្វើពិធីនេះ តោងជម្រាបរាជការមុនហើយអ្នករាជការគេក៏ឲ្យទៀនធំមួយដើមមកទុកមុន និងមានគូសគំនូសជាកំណត់សញ្ញាផងថាដល់ពេលយប់ធ្វើពីធីនេះ បើដុតទៀនអស់ត្រឹមគន្លាក់នោះហើយត្រូវចាប់ពិធី ឆឹនថាន់ឡើង។
នៅមុនពេលដែលធ្វើពីធីនេះមួយខែឬ កន្លះខែ ឬដប់ថ្ងៃឪពុកម្តាយត្រូវជ្រើសរើស លោក ឬតាបសណាមួយ ប្រកាន់ទូកជាមុន ទោះបើនៅវត្តណាក៏ដោយក៏តែងតែមានគេទៅនិមន្តដែរ។
លោកគ្រូអង្គណាដែលសំខាន់ជាងគេ តែងតែត្រូវពូកមន្ត្រី ឬអ្នកមានគេនិមន្តទុកអស់ហើយ ឯអ្នកក្រពុំអាំចជ្រើសរើសរកលោកបានតាមចំណង់ឡើយ។ មន្រ្តី ឬអ្នកមានគេបូជាលោកនូវសុរា អង្ករ កំណាត់សំពត់ ស្លាម្លូនិងគ្រឿងប្រាក់យ៉ាងច្រើនរហូតដល់ ទៅ១០០អម្រែកផងហើយមានតម្លៃប្រមាណមិនតិចជាងសាច់ប្រាក់ចិន ២០០ ឬ ៣០០ តម្លឹងឡើយ។ អ្នកមានរបស់របរតិច ក៏គង់៣០ ទៅ៤០តម្លឹង ឬ ១០ ទៅ២០តម្លឹងដែរ។ដូច្នេះគ្រួសារអ្នកក្រត្រូវរង់ចាំដល់កូនស្រីអាយុ ១១ទើបចាប់ធ្វើពិធីនេះ មកពីពិបាករករបស់របរទាំងនេះឯង។
មានអ្នកខ្លះគេជួយលុយដល់កូនអ្នកក្រឲ្យធ្វើពីធីនេះដែលគេទូកជាការកសាងកុសលមួយដែរ។ក្នុងមួយឆ្នាំលោកឬតាបសមួយអង្គអាចទទួលនិមន្តធ្វើពិធីនេះឲ្យក្មេងស្រីបានតែមួយនាក់ទេបើលោកយល់ព្រមនឹងអ្នកណាមួយហើយមិនអាចទទួលអ្នកដទៃបានទៀតទេ។
នៅពេលយប់ដែលធ្វើពិធីនេះគេ មានរៀបចំគ្រឿងស៊ីផឹកនិងភ្លេងទ្រហឹងអឹងកង។ក្រៅពីការជួបជុំញាតិមិត្តជិតឆ្ងាយ គេមានសង់ធ្វើជារៀងមួយតម្កល់រូបមនុស្ស រូបសត្វដែលសូនធ្វើពីដី។អ្នកមានយសសក្តិធ្វើរូបនេះដល់ទៅជាងដប់ ឯអ្នកហោចមកក៏មានបី ឬបួនដែរ។ចំពោះអ្នកក្រទាល់ខ្លាំងវិញគ្មានធ្វើរូបនេះទេ គិតតែរៀបពិធីតែម្តងទៅ លុះដល់គ្រប់ពេលប្រាំពីរថ្ងៃទើបគេរុះរៀងនោះចេញ។នៅយប់ដែលធ្វើពិធីគេយកគ្រែស្នែងទៅនិមន្តលោក ហើយបាំងក្លស់ និងលេងភ្លេងដង្ហែនាំយកមក។ គេមានកូនតូបពីរដូចគ្រែស្នែរដែរ ដែលបិទបាំងលំះរដោយពញរែពណ៌ភ្លឺព្រាល។ តូបមួយសម្រាប់ឲ្យកូនស្រីនោះអង្គុយឯតូបមួយទៀតសម្រាប់លោកឬតាបស់គង់សូត្រធម៌តែខ្ញុំមិនដឹងថាលោកសូត្រអ្វីឡើយ។ពេលនោះភ្លេងក៏ប្រគុំឮគឹកកងរំពងដែរ។ ខ្ញុំឮថាយប់នេះគ្មានត្រណមអ្វីទេ គ្រាន់តែដឹងថាដល់ពេលវេលាភ្លាម ឡោកឬតាបសនោះក៏ចូលទៅក្នុងបន្ទប់ជាមួយកូនស្រីហើយលូកដៃរបស់លោកផ្ទាល់ទៅយករបស់កូនស្រី ដាក់ក្នុងស្រា។ខ្លះថាឪពុកម្តាយនិងញាតិមិត្ត្ យកទៅផ្តិនឹងថ្ងាស់ឬ មុខរឿងខ្លួន។ខ្លះទៀតថាយកមកភ្លក្សគ្រប់គ្នា ហើយខ្លះថា លោកក៏រួមរ័កជាមួយកូនស្រីក្នុងពេលនោះ តែខ្លះថា ឥតមានទេ។រឿងនេះគេមិនឲ្យពួកចិនបានឃើញផ្ទាល់ទេ ហេតុនេះទើបខ្ញុំមិនអាចបានដឹងនូការពិតឡើយ។លុះដល់ពេលទៀបភ្លឺគេដង្ហែលោកដោយគ្រែស្នែងមានភ្លេងនិងបាំងគ្លស់ នាំយកទៅវិញហើយគេយករបស់ល្អៗមានព្រែពណ៌ជាដើម ទៅធ្វើជាថ្នូរលស់យកកូនស្រីនោះមកវិញ។ បើពុំធ្វើដូច្នោះទេ កូនស្រីមិនអាចយកទៅឲ្យមានប្តីដទៃទៀតបានឡើយ ព្រោះនៅជាកម្មសិទ្ធិរបស់លោកទៅឡើយ។
ពេលដែលខ្ញុំបានឃើញរឿងរ៉ាវនេះ គឺនៅថ្ងៃ៦ខែ ៤ឆ្នាំតេងអ៊ីវ ក្នុងរជ្ជកាលស្តេចកាយតេក គ.ស ១២៩៧។
នៅពេលដែលមុនធ្វើពិធីនេះ កូនស្រីត្រូវនៅដេកក្នុងបន្ទប់ជាមួយឪពុកម្តាយ លុះដល់ថ្វើពិធីនេះរួចហើយ កូនស្រីត្រូវបែកទៅដេកនៅបន្ទប់ដទៃ ហើយនាងចង់ទៅដេកនៅកន្លែងណាក៏បាន តាមចិត្តឥតមាននរណាតាមមើលគយឃ្លាំឡើយ។
ចំពោះរឿងរាបអាពាហ៌ពីពាហ៌វិញពិតមែនតែមានតម្រូវជូនលុយកាក់ជាច្រើន ប៉ុន្តែគេមានអនុគ្រោះច្រើនដែរ។មានខ្លះគេអាចដេកនៅរួមរ័កនឹងគញនាជាមុនទៅហើយទើបរៀបការជាក្រោយក៏បាន។តាមព្រពៃណីគេមិនមានចាត់ទុកការណ៌នេះជាការគួរខ្មាស់អៀនឬជាការចម្លែកឡើយ។
នៅយប់ធ្វើពិធីឆឹនថាននោះ ជូនកាលនៅតាមផ្លូវមួយមានដល់ទៅដប់ផ្ទះបានរៀបពិធី។តាមទីក្រុងអ្នកណាហ៊ានដើរកាត់ហ្វូវពិធី ពីមុខលោកឬតាបសទាំងនោះ ច្បាស់ជាវង្វេងផ្លូវហើយ ណាមួយឮគឹកកងសព្ធ័ភ្លេងគ្មានចន្លោះត្រង់ណាទេ។
ពួកឪពុកម្តាយដែលមានកូនស្រីតែងឲ្យពរកូនថា “សូមឲ្យឯងទៅអនាគត់បានជាស្រីដែលមានប្តីរាប់រយពាន់”(ពរនេះមានន័យថាអោយមានគេស្រឡាញ់ច្រើន ដូចទម្លាប់ពួក កួយ ព្នង បើមានកូនស្រីគេឲ្យកូនក្រមុំគេឲ្យដេកនៅផ្ទះបាយទុកឱកាសពេលយប់ឲ្យកំឡោះៗទៅស្ទាប់លលួងចុះ។)គ្រួសារអ្នក
ក្រក្សត់រហូតដល់អាយុ១១ឆ្នាំគេនិមន្តលោក ឬតបសមកបើកមុខកូនស្រីហៅថា ឆឹនថាន់(រកន័យមិនយល់)។
ពិធីនេះរាជការដាក់កម្រិតឲ្យធ្វើមួយឆ្នាំម្តង នៅក្នុងខែដែលត្រូវនឹងខែទី៤របស់ចិន ដោយរើសយកថ្ងៃណាធ្វើតែម្តង។អ្នកមានកូនស្រីដែលត្រូវធ្វើពិធីនេះ តោងជម្រាបរាជការមុនហើយអ្នករាជការគេក៏ឲ្យទៀនធំមួយដើមមកទុកមុន និងមានគូសគំនូសជាកំណត់សញ្ញាផងថាដល់ពេលយប់ធ្វើពីធីនេះ បើដុតទៀនអស់ត្រឹមគន្លាក់នោះហើយត្រូវចាប់ពិធី ឆឹនថាន់ឡើង។
នៅមុនពេលដែលធ្វើពីធីនេះមួយខែឬ កន្លះខែ ឬដប់ថ្ងៃឪពុកម្តាយត្រូវជ្រើសរើស លោក ឬតាបសណាមួយ ប្រកាន់ទូកជាមុន ទោះបើនៅវត្តណាក៏ដោយក៏តែងតែមានគេទៅនិមន្តដែរ។
លោកគ្រូអង្គណាដែលសំខាន់ជាងគេ តែងតែត្រូវពូកមន្ត្រី ឬអ្នកមានគេនិមន្តទុកអស់ហើយ ឯអ្នកក្រពុំអាំចជ្រើសរើសរកលោកបានតាមចំណង់ឡើយ។ មន្រ្តី ឬអ្នកមានគេបូជាលោកនូវសុរា អង្ករ កំណាត់សំពត់ ស្លាម្លូនិងគ្រឿងប្រាក់យ៉ាងច្រើនរហូតដល់ ទៅ១០០អម្រែកផងហើយមានតម្លៃប្រមាណមិនតិចជាងសាច់ប្រាក់ចិន ២០០ ឬ ៣០០ តម្លឹងឡើយ។ អ្នកមានរបស់របរតិច ក៏គង់៣០ ទៅ៤០តម្លឹង ឬ ១០ ទៅ២០តម្លឹងដែរ។ដូច្នេះគ្រួសារអ្នកក្រត្រូវរង់ចាំដល់កូនស្រីអាយុ ១១ទើបចាប់ធ្វើពិធីនេះ មកពីពិបាករករបស់របរទាំងនេះឯង។
មានអ្នកខ្លះគេជួយលុយដល់កូនអ្នកក្រឲ្យធ្វើពីធីនេះដែលគេទូកជាការកសាងកុសលមួយដែរ។ក្នុងមួយឆ្នាំលោកឬតាបសមួយអង្គអាចទទួលនិមន្តធ្វើពិធីនេះឲ្យក្មេងស្រីបានតែមួយនាក់ទេបើលោកយល់ព្រមនឹងអ្នកណាមួយហើយមិនអាចទទួលអ្នកដទៃបានទៀតទេ។
នៅពេលយប់ដែលធ្វើពិធីនេះគេ មានរៀបចំគ្រឿងស៊ីផឹកនិងភ្លេងទ្រហឹងអឹងកង។ក្រៅពីការជួបជុំញាតិមិត្តជិតឆ្ងាយ គេមានសង់ធ្វើជារៀងមួយតម្កល់រូបមនុស្ស រូបសត្វដែលសូនធ្វើពីដី។អ្នកមានយសសក្តិធ្វើរូបនេះដល់ទៅជាងដប់ ឯអ្នកហោចមកក៏មានបី ឬបួនដែរ។ចំពោះអ្នកក្រទាល់ខ្លាំងវិញគ្មានធ្វើរូបនេះទេ គិតតែរៀបពិធីតែម្តងទៅ លុះដល់គ្រប់ពេលប្រាំពីរថ្ងៃទើបគេរុះរៀងនោះចេញ។នៅយប់ដែលធ្វើពិធីគេយកគ្រែស្នែងទៅនិមន្តលោក ហើយបាំងក្លស់ និងលេងភ្លេងដង្ហែនាំយកមក។ គេមានកូនតូបពីរដូចគ្រែស្នែរដែរ ដែលបិទបាំងលំះរដោយពញរែពណ៌ភ្លឺព្រាល។ តូបមួយសម្រាប់ឲ្យកូនស្រីនោះអង្គុយឯតូបមួយទៀតសម្រាប់លោកឬតាបស់គង់សូត្រធម៌តែខ្ញុំមិនដឹងថាលោកសូត្រអ្វីឡើយ។ពេលនោះភ្លេងក៏ប្រគុំឮគឹកកងរំពងដែរ។ ខ្ញុំឮថាយប់នេះគ្មានត្រណមអ្វីទេ គ្រាន់តែដឹងថាដល់ពេលវេលាភ្លាម ឡោកឬតាបសនោះក៏ចូលទៅក្នុងបន្ទប់ជាមួយកូនស្រីហើយលូកដៃរបស់លោកផ្ទាល់ទៅយករបស់កូនស្រី ដាក់ក្នុងស្រា។ខ្លះថាឪពុកម្តាយនិងញាតិមិត្ត្ យកទៅផ្តិនឹងថ្ងាស់ឬ មុខរឿងខ្លួន។ខ្លះទៀតថាយកមកភ្លក្សគ្រប់គ្នា ហើយខ្លះថា លោកក៏រួមរ័កជាមួយកូនស្រីក្នុងពេលនោះ តែខ្លះថា ឥតមានទេ។រឿងនេះគេមិនឲ្យពួកចិនបានឃើញផ្ទាល់ទេ ហេតុនេះទើបខ្ញុំមិនអាចបានដឹងនូការពិតឡើយ។លុះដល់ពេលទៀបភ្លឺគេដង្ហែលោកដោយគ្រែស្នែងមានភ្លេងនិងបាំងគ្លស់ នាំយកទៅវិញហើយគេយករបស់ល្អៗមានព្រែពណ៌ជាដើម ទៅធ្វើជាថ្នូរលស់យកកូនស្រីនោះមកវិញ។ បើពុំធ្វើដូច្នោះទេ កូនស្រីមិនអាចយកទៅឲ្យមានប្តីដទៃទៀតបានឡើយ ព្រោះនៅជាកម្មសិទ្ធិរបស់លោកទៅឡើយ។
ពេលដែលខ្ញុំបានឃើញរឿងរ៉ាវនេះ គឺនៅថ្ងៃ៦ខែ ៤ឆ្នាំតេងអ៊ីវ ក្នុងរជ្ជកាលស្តេចកាយតេក គ.ស ១២៩៧។
នៅពេលដែលមុនធ្វើពិធីនេះ កូនស្រីត្រូវនៅដេកក្នុងបន្ទប់ជាមួយឪពុកម្តាយ លុះដល់ថ្វើពិធីនេះរួចហើយ កូនស្រីត្រូវបែកទៅដេកនៅបន្ទប់ដទៃ ហើយនាងចង់ទៅដេកនៅកន្លែងណាក៏បាន តាមចិត្តឥតមាននរណាតាមមើលគយឃ្លាំឡើយ។
ចំពោះរឿងរាបអាពាហ៌ពីពាហ៌វិញពិតមែនតែមានតម្រូវជូនលុយកាក់ជាច្រើន ប៉ុន្តែគេមានអនុគ្រោះច្រើនដែរ។មានខ្លះគេអាចដេកនៅរួមរ័កនឹងគញនាជាមុនទៅហើយទើបរៀបការជាក្រោយក៏បាន។តាមព្រពៃណីគេមិនមានចាត់ទុកការណ៌នេះជាការគួរខ្មាស់អៀនឬជាការចម្លែកឡើយ។
នៅយប់ធ្វើពិធីឆឹនថាននោះ ជូនកាលនៅតាមផ្លូវមួយមានដល់ទៅដប់ផ្ទះបានរៀបពិធី។តាមទីក្រុងអ្នកណាហ៊ានដើរកាត់ហ្វូវពិធី ពីមុខលោកឬតាបសទាំងនោះ ច្បាស់ជាវង្វេងផ្លូវហើយ ណាមួយឮគឹកកងសព្ធ័ភ្លេងគ្មានចន្លោះត្រង់ណាទេ។
៩ អំពីទាសាទាសី
គេសុទ្ធតែទិញមនុស្សព្រៃ(គឺអ្នកស្រុកដើមដេលរស់នៅដាបព្រៃមិនទាន់បានទទួលស៊ីវិល័យគេគៀចាប់មកលក)យកមកបង្ខាំឲ្យធ្វើជាទាសាទាសី។អ្នកដែលមានច្រើនគឺទាសាដល់ទៅជាងមួយរយនាក់ ឯដែលមានតិចក៏ត្រឹមដប់ ម្ភៃនាក់ដែរលើកលែងតែអ្នកក្របំផុតទើបគ្មានសោះ។
ចំណែកមនុស្សព្រៃទាំងនោះ គឺជាអ្នករស់នៅក្នុងព្រៃភ្នំមានជាវង្សត្រកូលមួយហៅថា អាចោរ។ពួកនេះបើមកនៅកន្លែងណាហើយ មិនហ៊ានចេញដើរទៅណាក្រៅផ្ទះឡើយ។ពួកអ្នកស្រុកក្រុងគេឈ្លោះគ្នាគេជេរគ្នាថា អាចោរ ដូច្នេះគេខឹងខ្លាំងណាស់ ព្រោះទុកជាការមើលងាយយ៉ាងធ្ងន់។ក្មេងៗមានកម្លាំងពេញគេ លក់បានតម្លៃមួយរយ បើចាស់ៗខ្សោយកម្លាំងបានតែសាមសិប ឬសែសិបទេ។ពួកនេះ គេឲ្យនៅតែក្រោមផ្ទះ លុះត្រាមានការប្រើចាំបាច់ទើបគេអនុញ្ញាតិឲ្យឡើងផ្ទះ ហើយត្រូវឲ្យលុតជង្គង់លើកដៃសំពះគេសិន ទើបអាចដើរចូឡក្នុងផ្ទះបាន។គេហៅម្ចាស់ផ្ទះប្រុស ប៉ាថូ ហើយស្រីថា មី។ប្រសិនបើមានកំហុសត្រូវគេវាយដំវិញ ពួកនេះសុខចិត្តជ្រប់ មុខបណ្តោយអោយគេវាយតាមចិត្តមិនហ៊ានរើបម្រះឡើយ។ពួកនេះស្រីប្រុស គេយកតែគ្នាគេជាប្តីប្រពន្ធ គ្មានសិទ្ធយកអ្នកដទៃឡើយ។ បើមានពួកចិនទៅនៅស្រុកនោះយូរ លួចរួមរ័កជាមួយស្រ្តីពួកនោះ ដោយការស្រេកឃ្លានកាមតណ្ហាហើយម្ចាស់គេទាន់នោះអ្នក ផងគេលែងឲ្យចិននេះឯងអង្គុយជាមួយគេហើយ ព្រោះខ្លួនលួចលាក់ជាមួយពួកទាសៈ ។បើពួកទាសៈទាំងនេះ ទាក់ទងលួចលាក់ជាមួយអ្នកក្រៅ រហូតដល់មានផ្ទៃពោះ រហូតកើតបានជាកូនទៅ ក៏ចៅហ្វាយនាយអត់សួរហេតុផលឡើយ។បានជាគេមិនសួរមកពីគេយល់ថាបើទាសៈនោះកាលណាបានកូនមក នឹងបានផលដល់គេព្រោះថ្ងៃក្រោយគេនឹងចម្រើនទាសៈឡើងទៀត។
បើទាសៈណាលួចរត់ ហើយគេតាមចាប់បានមកវិញគេ ត្រូវយកមកសាក់មុខចំកណ្តាលថ្ងាស់ពណ៌ខៀវ ជាគ្រឿងចំណាំ ហើយគេដាក់ឃ្នាងជាប់នឹងក ជួនដាក់ឃ្នាងជាប់ទាំងដៃជើងទៀតផង។
គេសុទ្ធតែទិញមនុស្សព្រៃ(គឺអ្នកស្រុកដើមដេលរស់នៅដាបព្រៃមិនទាន់បានទទួលស៊ីវិល័យគេគៀចាប់មកលក)យកមកបង្ខាំឲ្យធ្វើជាទាសាទាសី។អ្នកដែលមានច្រើនគឺទាសាដល់ទៅជាងមួយរយនាក់ ឯដែលមានតិចក៏ត្រឹមដប់ ម្ភៃនាក់ដែរលើកលែងតែអ្នកក្របំផុតទើបគ្មានសោះ។
ចំណែកមនុស្សព្រៃទាំងនោះ គឺជាអ្នករស់នៅក្នុងព្រៃភ្នំមានជាវង្សត្រកូលមួយហៅថា អាចោរ។ពួកនេះបើមកនៅកន្លែងណាហើយ មិនហ៊ានចេញដើរទៅណាក្រៅផ្ទះឡើយ។ពួកអ្នកស្រុកក្រុងគេឈ្លោះគ្នាគេជេរគ្នាថា អាចោរ ដូច្នេះគេខឹងខ្លាំងណាស់ ព្រោះទុកជាការមើលងាយយ៉ាងធ្ងន់។ក្មេងៗមានកម្លាំងពេញគេ លក់បានតម្លៃមួយរយ បើចាស់ៗខ្សោយកម្លាំងបានតែសាមសិប ឬសែសិបទេ។ពួកនេះ គេឲ្យនៅតែក្រោមផ្ទះ លុះត្រាមានការប្រើចាំបាច់ទើបគេអនុញ្ញាតិឲ្យឡើងផ្ទះ ហើយត្រូវឲ្យលុតជង្គង់លើកដៃសំពះគេសិន ទើបអាចដើរចូឡក្នុងផ្ទះបាន។គេហៅម្ចាស់ផ្ទះប្រុស ប៉ាថូ ហើយស្រីថា មី។ប្រសិនបើមានកំហុសត្រូវគេវាយដំវិញ ពួកនេះសុខចិត្តជ្រប់ មុខបណ្តោយអោយគេវាយតាមចិត្តមិនហ៊ានរើបម្រះឡើយ។ពួកនេះស្រីប្រុស គេយកតែគ្នាគេជាប្តីប្រពន្ធ គ្មានសិទ្ធយកអ្នកដទៃឡើយ។ បើមានពួកចិនទៅនៅស្រុកនោះយូរ លួចរួមរ័កជាមួយស្រ្តីពួកនោះ ដោយការស្រេកឃ្លានកាមតណ្ហាហើយម្ចាស់គេទាន់នោះអ្នក ផងគេលែងឲ្យចិននេះឯងអង្គុយជាមួយគេហើយ ព្រោះខ្លួនលួចលាក់ជាមួយពួកទាសៈ ។បើពួកទាសៈទាំងនេះ ទាក់ទងលួចលាក់ជាមួយអ្នកក្រៅ រហូតដល់មានផ្ទៃពោះ រហូតកើតបានជាកូនទៅ ក៏ចៅហ្វាយនាយអត់សួរហេតុផលឡើយ។បានជាគេមិនសួរមកពីគេយល់ថាបើទាសៈនោះកាលណាបានកូនមក នឹងបានផលដល់គេព្រោះថ្ងៃក្រោយគេនឹងចម្រើនទាសៈឡើងទៀត។
បើទាសៈណាលួចរត់ ហើយគេតាមចាប់បានមកវិញគេ ត្រូវយកមកសាក់មុខចំកណ្តាលថ្ងាស់ពណ៌ខៀវ ជាគ្រឿងចំណាំ ហើយគេដាក់ឃ្នាងជាប់នឹងក ជួនដាក់ឃ្នាងជាប់ទាំងដៃជើងទៀតផង។
១០ អំពីភាសា
ភាសាចិន មានសម្លេងប្រហាក់ប្រហែលនឹងភាសាអ្នកស្រុកនេះដែរ តែនិយាយប្រស្រ័យគ្នាស្តាប់មិនបានទេ ស្រុកនេះមានភាសាមួយពិសេស ទោះបីជាភាសាអ្នកជិតខាងខ្លួនដូចជាចាម្ប ឬសៀម ក៏មិនអាចដូចគ្នាស្តាប់គ្នាបានឡើយ។ ១គេថា បួយ ២ គេថា ព័ក ៣ គេថា បេក ៤ គេថាពួន ៥ថាពុណាំ ៦គេថា ពុណាំបួយ ៧ គេថា ពុណាំបួយ ៨គេថា ពុណាំបេក ៩ គេថា ពុណាពួន ១០ គេថាតាប់។ គេហៅឪពុក ថាប៉ាថូ ហើយឪពុកធំ ឪពុកមា ហៅថា ប៉ាថូដែរ។ម្តាយគេថៅថាមី ឯម្តាយមីង នឹងស្រ្តីអ្នកជិតខាងក៏គេហៅថាមីដែរ។ បងស្រីប្រុស ហៅថា ប៉ង ប្អូនប្រុសស្រីហៅថា ផូវអ៊ូង។ មាខាងម្តាយហៅថា ងាកឡៃ ឯប្តីរបស់ម្តាយមីងខាងឪពុក ពូឡៃ។ គេប្រើពាក្យយកខាងចុងជាដើមបញ្ច្រាសគ្នា។ឧបមាដូចពាក្យ នេះមនុស្សទាសាំ ជាប្អូនគេថា ផងអ៊ូងទាសាំ ពាក្យថា នេះមនុស្សលីស៊ីមាខាងឪពុក ងានឡៃលីស៊ី ឧបមាមួយទៀត ដូចពាក្យហៅចិនថា ពីស៊ីហៅមន្ត្រីថា ប៉ាតេង ហៅអ្នកប្រាជ្ងថា ប៉ានយាប លុះដល់គេចង់ថាមន្ត្រីចិន រអ្នកប្រាជ្ញចិន គេមិនថា ពីស៊ីប៉ាតេង ឬ ពិស៊ីប៉ានយាបទេ គេទៅជាប្រើថា ប៉ាតេងពីស៊ី ឬ ប៉ានយាបពីស៊ី ទៅវិញ។
ភាសាចិន មានសម្លេងប្រហាក់ប្រហែលនឹងភាសាអ្នកស្រុកនេះដែរ តែនិយាយប្រស្រ័យគ្នាស្តាប់មិនបានទេ ស្រុកនេះមានភាសាមួយពិសេស ទោះបីជាភាសាអ្នកជិតខាងខ្លួនដូចជាចាម្ប ឬសៀម ក៏មិនអាចដូចគ្នាស្តាប់គ្នាបានឡើយ។ ១គេថា បួយ ២ គេថា ព័ក ៣ គេថា បេក ៤ គេថាពួន ៥ថាពុណាំ ៦គេថា ពុណាំបួយ ៧ គេថា ពុណាំបួយ ៨គេថា ពុណាំបេក ៩ គេថា ពុណាពួន ១០ គេថាតាប់។ គេហៅឪពុក ថាប៉ាថូ ហើយឪពុកធំ ឪពុកមា ហៅថា ប៉ាថូដែរ។ម្តាយគេថៅថាមី ឯម្តាយមីង នឹងស្រ្តីអ្នកជិតខាងក៏គេហៅថាមីដែរ។ បងស្រីប្រុស ហៅថា ប៉ង ប្អូនប្រុសស្រីហៅថា ផូវអ៊ូង។ មាខាងម្តាយហៅថា ងាកឡៃ ឯប្តីរបស់ម្តាយមីងខាងឪពុក ពូឡៃ។ គេប្រើពាក្យយកខាងចុងជាដើមបញ្ច្រាសគ្នា។ឧបមាដូចពាក្យ នេះមនុស្សទាសាំ ជាប្អូនគេថា ផងអ៊ូងទាសាំ ពាក្យថា នេះមនុស្សលីស៊ីមាខាងឪពុក ងានឡៃលីស៊ី ឧបមាមួយទៀត ដូចពាក្យហៅចិនថា ពីស៊ីហៅមន្ត្រីថា ប៉ាតេង ហៅអ្នកប្រាជ្ងថា ប៉ានយាប លុះដល់គេចង់ថាមន្ត្រីចិន រអ្នកប្រាជ្ញចិន គេមិនថា ពីស៊ីប៉ាតេង ឬ ពិស៊ីប៉ានយាបទេ គេទៅជាប្រើថា ប៉ាតេងពីស៊ី ឬ ប៉ានយាបពីស៊ី ទៅវិញ។
ទាំងនេះគ្រាន់តែលើកយកជាឧទាហរណ៍គោលៗទេ។
មួយយ៉ាងទៀតគឺមន្ត្រីគេនិយាយតាមបែបមន្ត្រីអ្នកប្រាជ្ញនិយាយគ្នាតាម ភាសាអ្នកប្រាជ្ញ
លោកសង្ឃឬតាបសក៏និយាយតាមរបៀបខ្លួនជាសង្ឃ ជាតាបស ឯអ្នកស្រែចម្ការក៏និយាយប្លែកតាមបែបរបស់គេ
ដែរ មិនប្លែកអ្វីពីរបៀបប្រើភាសាអ្នកស្រុកចិនទេ។
១១ អំពីមនុស្សព្រៃ
មនុស្សព្រៃមានពីរបែប មួយពួកជាពួកចេះនិយាយភាសាអ្នកស្រុកស្តាប់គ្នាបាន
គឺពួកមនុស្សព្រៃលក់ខ្លួនជាទាសៈបម្រើគេនេះផង។មួយពួកទៀត
គឺពពួកមនុស្សព្រៃដែលនិយាយស្តាប់ ភាសាគ្នាមិនបាន
គ្មានរវល់នឹងការចម្រើន។ពួកនេះគ្មានចេះធ្វើផ្ទះជ្រកនៅទេ
តែនាំគ្នាទាំងគ្រួៗដើររស់តាមភ្នំ។ក្បាលគេ មានពាក់អ្វីម្យ៉ាងធ្វើពីដី
រាងដូចឆ្នាំង។បើដើរទៅជួបនឹងសត្វព្រៃ គេបាញ់នឹងព្រួញ ឬពួយនឹងលំពែង បានសត្វនោះមក
ក៏គូសដុំថ្មយកភ្លើង ចំអិនសត្វ រួចដំកង់ចែកគ្នាស៊ី។ រួចហើយដើរទៅទៀត។ពួកនេះកាចសាហាវណាស់
តែងសម្លាប់គ្នាទៅក្រុមជាមួយគ្នា ហើយចេះផ្សំថ្នាំពិសពូកែសក្តិសិទ្ធណាស់។
នៅដីវាលជិតខាងកន្លែងនៅ គេមានដាំសណ្តែកគួ ដើមក្រវាញ
និងដាំកប្បាសត្បាញសំពត់ជាវិជ្ជជីវៈ ។សំពត់របស់គេនោះ សាច់ក្រាស់គ្រើម
ហើយមានពណ៌ក្រវេមក្រវាមណាស់ផង។
១២ អំពីអក្សរសាស្ត្រ
លិខិតធម្មតា និងអត្ថបទទាំងអស់ ដូចជាឯកសារផ្លូវការជាដើមសុទ្ធតែសរសេរលើស្បែកសត្វប្រើស រមាំង ឬស្បែកដទៃទៀត ដែលគេយកមកហាលស្ងួតលាបពណ៌ខ្មៅ។គេកាត់ស្បែកនោះឲ្យមានទំហំធំ ឬតូច ទៅតាមសេចក្តីត្រូវការនិងយកម្សៅម្យ៉ាងមកប្រើ មានសណ្ឋានដូចដីសនៅស្រុកចិន ដោយលញ់ឲ្យវែង ចិតចុងស្រួច គេហៅថា សោ(តែបើតាមចាស់ៗនិយាយតៗគ្នា គេសរសេរនឹងដីសពង គឺដីសសុទ្ធ តែសដូចម្សៅ។)ហើយគេសរសេរដោយដៃបានជាប់ដិតល្អណាស់ មិនងាយនឹងរលុបឡើយ។កាលណាគែសរសេរហើយ គេយកដីសនោះមកសៀតនឹងត្រចៀក នាំឲ្យគេចំណាំបានថាអ្នកនេះហើយជាអ្នកសរសេរ។បើសរសេរហើយត្រូវ ការលុបវិញនតោងប្រើរបស់ទទឹកយកមកជូតទើបរលុបអក្សរនោះទៅវិញ។អក្សរនេះ មានសណ្ឋានដូចអក្សរជនជាតិហួយតូវ(ទួរក៍)ដូច្នេះដែរ។ ការសរសេរជាលិខិតអ្វីៗក៏ដោយ គេសុទ្ធតែសរសេរពីក្រោយទៅមុខ មិនមែនសរសេរពីលើចុះក្រោមទេ។ខ្ញុំឮអ៊ាសាយហាយ៉ា និយាយថា ស្រះនៃអក្សររបស់គេ ស្រដៀងគ្នានឹងអក្សរជាតិមុងហ្គោលដែរ មានប្លែកគ្នាតែពីរបីប៉ុណ្ណោះ។កាលនោះ គ្មានអត្ថបទបោះពុម្ពទេ ប៉ុន្តែ មានអ្នកនិពន្ធនិងអ្នកតែងពាក្យពេចន៍ដែរ។
លិខិតធម្មតា និងអត្ថបទទាំងអស់ ដូចជាឯកសារផ្លូវការជាដើមសុទ្ធតែសរសេរលើស្បែកសត្វប្រើស រមាំង ឬស្បែកដទៃទៀត ដែលគេយកមកហាលស្ងួតលាបពណ៌ខ្មៅ។គេកាត់ស្បែកនោះឲ្យមានទំហំធំ ឬតូច ទៅតាមសេចក្តីត្រូវការនិងយកម្សៅម្យ៉ាងមកប្រើ មានសណ្ឋានដូចដីសនៅស្រុកចិន ដោយលញ់ឲ្យវែង ចិតចុងស្រួច គេហៅថា សោ(តែបើតាមចាស់ៗនិយាយតៗគ្នា គេសរសេរនឹងដីសពង គឺដីសសុទ្ធ តែសដូចម្សៅ។)ហើយគេសរសេរដោយដៃបានជាប់ដិតល្អណាស់ មិនងាយនឹងរលុបឡើយ។កាលណាគែសរសេរហើយ គេយកដីសនោះមកសៀតនឹងត្រចៀក នាំឲ្យគេចំណាំបានថាអ្នកនេះហើយជាអ្នកសរសេរ។បើសរសេរហើយត្រូវ ការលុបវិញនតោងប្រើរបស់ទទឹកយកមកជូតទើបរលុបអក្សរនោះទៅវិញ។អក្សរនេះ មានសណ្ឋានដូចអក្សរជនជាតិហួយតូវ(ទួរក៍)ដូច្នេះដែរ។ ការសរសេរជាលិខិតអ្វីៗក៏ដោយ គេសុទ្ធតែសរសេរពីក្រោយទៅមុខ មិនមែនសរសេរពីលើចុះក្រោមទេ។ខ្ញុំឮអ៊ាសាយហាយ៉ា និយាយថា ស្រះនៃអក្សររបស់គេ ស្រដៀងគ្នានឹងអក្សរជាតិមុងហ្គោលដែរ មានប្លែកគ្នាតែពីរបីប៉ុណ្ណោះ។កាលនោះ គ្មានអត្ថបទបោះពុម្ពទេ ប៉ុន្តែ មានអ្នកនិពន្ធនិងអ្នកតែងពាក្យពេចន៍ដែរ។
១៣ អំពីពេលចូលឆ្នាំ
គេយកខែទី១០ របស់ចិនធ្វើជាខែទី១ ហើយខែនោះ មានឈ្មោះថា កតិក( កក្តិក?)។ នៅពីមុខវាំងគេមានសង់វេទិកាមួយយ៉ាងធំ ដែលអាចដាក់បានមនុស្សជាងមួយពានក់ ហើយគេចង់ប្រទីបជ្វាលា និងផ្កាភ្ញីចាដើម លំអទៅលើថ្នាក់នោះ។នៅពីមុខដែលឃ្លាតពីទីនោះប្រមាណជា២០០ហត្ថ មានទីលានមួយទៀត គេបន្តឈើជារោងរន្ទាដែលមានកំពស់ ដល់ទៅជាង២០០ហត្ថ ក្នុងយប់នោះគេមានអុជកាំជ្រួចរន្ទា ឬផាវបី-បួន ឬប្រាំកន្លែង។ នៅក្នុងរោងនោះមានសុទ្ធតែមន្ត្រីធំ-តូច គ្រប់ជាន់ថ្នាក់។វាលានោះ ស្តេចក៏យាង
គេយកខែទី១០ របស់ចិនធ្វើជាខែទី១ ហើយខែនោះ មានឈ្មោះថា កតិក( កក្តិក?)។ នៅពីមុខវាំងគេមានសង់វេទិកាមួយយ៉ាងធំ ដែលអាចដាក់បានមនុស្សជាងមួយពានក់ ហើយគេចង់ប្រទីបជ្វាលា និងផ្កាភ្ញីចាដើម លំអទៅលើថ្នាក់នោះ។នៅពីមុខដែលឃ្លាតពីទីនោះប្រមាណជា២០០ហត្ថ មានទីលានមួយទៀត គេបន្តឈើជារោងរន្ទាដែលមានកំពស់ ដល់ទៅជាង២០០ហត្ថ ក្នុងយប់នោះគេមានអុជកាំជ្រួចរន្ទា ឬផាវបី-បួន ឬប្រាំកន្លែង។ នៅក្នុងរោងនោះមានសុទ្ធតែមន្ត្រីធំ-តូច គ្រប់ជាន់ថ្នាក់។វាលានោះ ស្តេចក៏យាង
ចេញមកទត កាំជ្រួច រន្ទា និង
ផាវដែលអុជនៅខាងក្រៅចម្ងាយ១០០លី តែគេអាចមើលឃើញ និងស្តាប់ឮសូរយ៉ាងច្បាស់ ឮ
ខ្លាំងមើលតែកាំភ្លើងធំទ្រហឹងខ្ទរខ្ទារពេញតែទីក្រុង។
មន្ត្រីនិងជាតិវង្សទាំងអស់ចែកគ្នាកាន់ទៀន
និងម្លូស្លាដែលជាហេតុនាំឲ្យចំណាយអស់ប្រាក់យ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងពិធីនោះ
ស្តេចបានអញ្ជើញពួកទូតបរទេសទៅចូលរួមផងដែរ។ គេធ្វើដូចនេះ អស់រយៈពេលកន្លះខែបានចប់។
នៅក្នុងខែនិមួយៗសុទ្ធតែមានពិធីបុណ្យដែរ
ដូចជានៅខែទី៤ គេបោះឈូង ខែទី៩ ធ្វើអ៊ាបឡាក់
ពិធីនេះគេហៅប្រជុំមនុស្សមកចូលក្នុងទីក្រុង ហើយហាត់ក្បួនដើរដង្ហែកាត់មុខវាំង។
ខែទី៥គេទទួលយកទឹកមន្តព្រះពុទ្ធពីគ្រប់ទីជិតឆ្ងាយពេញទាំងអាណាចក្រយកមកស្រោចស្រង់ថ្វាយព្រះរាជាជម្រះកាយហើយអុំនាវានៅលើគោក(អុំទូកគោក)
ឯស្តេចយាងឡើងលើកើយប្រាសាទទតមកពិធីនេះ។ខែទី៧ធ្វើពិធីដុតភ្នំស្រូវ។ពេលនោះស្រូវទើបទើបតែនឹងទុំថ្មី
គេទទួកយកមកតាមទ្វារខាងត្បូង ហើយគេគរទុកដុត ថាជាំការបូរជាចំពោះព្រះពុទ្ធ។មានស្រីៗជាច្រើនណាស់ជិះរទេះឬជិះដំរី
នាំគ្នាមកមើលពិធីនេះ ឯព្រះរាជាមិនចេញមកក្រសាលទតពិធីនេះទេ
ទ្រង់គង់នៅឯព្រះរាជដំណាក់។ខែទី៨ធ្វើពីធីអៃឡាំ
ពិធីនេះគេរាំរែក។គេចាត់អ្នករាំនិងអ្នកភ្លេងពូកែៗចូលទៅរាំអៃឡាំ
ឯក្នុងវាំងរាល់ថ្ងៃ។ក្រៅពីនេះមានប្រជល់ជ្រូក
និងប្រជល់ដំរីទៀត។ពីធីនេះស្តេចក៏អញ្ជើញពួកទូតប្រទេសក្រៅមកចូលទស្សនាផងដែរ។
គេធ្វើដូច្នេះរះុតដល់គ្រប់ដប់ថ្ងៃ។ឯខែដទៃទៀតខ្ញុំមិនបានកត់ត្រាឲ្យច្បាស់លាស់ទេ។អ្នកស្រុកនេះ
ក៏មានអ្នកចេះវិជ្ជាតារាសាស្រ្តដូចចិនដែរ អាចនឹងដេញរកថ្ងៃខែណាធំតូច ឬសូរ្យគ្រាស
ចន្ទគ្រាសដែរ តែថ្ងៃ ខែធំតូចនេះ មិនដូចគ្នានឹងប្រទេសចិនទេ។បើឆ្នាំណាជាឆ្នាំអធិកមាស
គេក៏មានលើកខែរដែរ។ ខែដែលត្រូវលើកនោះគឺខែទី៩ (ការពិតយើងលើកតែខែទី៨ គឺខែអាសាធ
ប៉ុន្តែនេះគឺ
លោកជីវតាខ្វាន់និយាយតាមខ្មែរជំនាន់ដើមដេលគេរាប់ពី១រោចខែអាសាធទៅដល់១៥កើតខែស្រាពណ៌ចាត់ជាខែទី៩។)
ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនបានដឹងការនេះសព្វគ្រប់ទេ។ក្នុងមួយយប់គេចែកចេញជាប្រាំយាម។ប្រាំពីរថ្ងៃរាប់ជាមួយជុំ
គឺដូចគញនានៅស្រុកចិនហៅថា កាយ ពី ភៀវ ជូ ។
អ្នកស្រុកនេះគ្មានប្រើនាមត្រកូល(សែ)
គ្មានឈ្មោះហើយមិនចេះកត់ថ្ងៃខែកំនើតផង ភាគច្រើន គេយកឈ្មោះ ថ្ងៃដែលកើត
ថៅជាឈ្មោះមនុស្ស។តាមក្បួនយាមថា ក្នុងមួយសប្តាហ៍មានពីរថ្ងៃល្អបំផុត បីថ្ងៃល្អមធ្យម
ពីរថ្ងៃ អាក្រក់ ហើយថ្ងៃណាត្រូវចេញដំដើរបែរមុខទៅទិសបូព៌
ឬត្រូវឆ្ពោះទៅទិសបស្ចិម។ពូកស្រីៗក៏ចេះរាប់ថ្ងៃខែដែរ។ ឆ្នាំទាំង១២មានយកសត្វជាដំណាងដូចឆ្នាំរបស់ចិនដែរតែគេហៅឈ្មោះខុសគ្នាឧបមាដូចគេហៅឆ្នាំសេះថា
ប៉ុកសាយ ឈ្នាំមាន់ហៅថា ឡាក់ ឆ្នាំជ្រូកហៅថា ចេកលូ និងឆ្នាំគោ ហោធា គូ ជាដើម។
១៤ អំពីការកាត់ក្តី
រឿងប្រជារាស្ត្រក្តីក្តាំគ្នា ពិតមែនតែជាការតូចតាចប៉ុន្តែជាការមួយគួរឲ្យចង់ដឹងចង់ឮដែរ។
រឿងប្រជារាស្ត្រក្តីក្តាំគ្នា ពិតមែនតែជាការតូចតាចប៉ុន្តែជាការមួយគួរឲ្យចង់ដឹងចង់ឮដែរ។
រឿងក្តីក្តាំរបស់រាស្ត្រសុទ្ធតែឡើងគាល់រហូតដល់ស្តេចឲ្យជម្រះក្តី។ដើមឡើយ
ស្តេចឥតមានវាយតប់ដោយរំពាត់ធំឬតូចឡើយ
មានតែពីន័យជាមាសប៉ុណ្ណោះ។បើអ្នកនោះមានះមិនព្រមធ្វើតាម ឬមានទោសធ្ងន់នោះ
គេមិនចាប់ចងយកទៅប្រហារជិវិតដែរ
គ្រាន់តែនាំទៅទ្វារខាងលិចហើយឲ្យជីករណ្តៅកប់អ្នកទោសនោះ
និងយកដីឬថ្មកប់គ្រប់ពីរលើប៉ុណ្ណោះ។
ទោសស្រាលបន្ទាប់មក
គឺកាត់ម្រាមដៃជើង មានខ្លះត្រូវគេកាត់ច្រមុះចោលក៏មានដែរ។
រឿងសាហាយស្មន្ននិងលេងល្បែងឥតមានហាមឃាត់ទេ។បើប្តីរបស់ស្រីដែលមានសហាយនោះដឹង
គេយកឈើពីរទៅចង់គាបជើងរបស់ប្រុសសាហាយនោះ
ឲ្យឈឺស្ទើរនឹងស្លាប់។បក្សពួកខាងប្រុសទាំងប៉ុន្មានត្រូវរួចខ្លួន។ឯអ្នកដែលផ្តើមគំនិតបោកប្រាស់គេ
ត្រូវមានទោសដែរ។បើមានមនុស្សស្លាប់នៅនឹងទ្វារកំពែង គេយកខ្សែចងអូសទៅវាលក្រៅទីក្រុង
ហើយសម័យនោះ គ្មានការពិនិត្យសាកសពអ្វីទេ។ បើគេចាប់បានចោរ ក៏អាចនាំទៅឃុំឃាំង
សួរចម្លើយដែរ តែមានការគួរឲ្យអស់សំនើច គឺថា
បើគេសង្ស័យថាជនណាជាចោរខ្លាញ់ឲ្យក្តៅមែនទែន
ហើយគេឲ្យជននោះលូកដៃទៅខ្លាញ់កំពុងពុះនោះឯង។បើជននោះជាចោរមែនក៏ត្រូវរលាករលួយដែរ
បើមិនមែនជាចោរទេ ឥតមានរលាកឡើយ។
គេប្រាប់ខ្ញុំថាអ្នកស្រុកនេះចេះមន្តអាគមពូកែណាស់។ម្យ៉ាងទៀតបើមានគ្រួសារពីរក្តីក្តាំគ្នាហើយរកកាត់សេចក្តីថានារណាត្រង់វៀចមិនកើតគេធ្វើដូច្នេះនៅពីមុខវាំងមានប្រាសាទថ្មតូច័១២ខ្នងហើយគេបញ្ជាកូនក្តីឲ្យចុឡទៅអង្គុយក្នុងប្រាសាទនោះមួយម្នាក់។គេអោយអង្គុយតាំងពីមួយថ្ងៃពីរបីថ្ងៃឬបួនថ្ងៃទៅបើនរណាដែលជាអ្នកធ្វើខុសនឹងច្បាប់នោះ
ពិតជាមានភស្តុតាងលេចឡើងមិនខាន គឺបើមិនចេញកមរមាស់ទេក៏ចេញក្តៅផ្តាសាយដែរ។
ឯអ្នកទៀតត្រង់ឥតមានផលរមាស់អ្វីឡើយ។ ការវិនិច្ឆ័យដូច្នេះគេហៅថាគុកសួគ៌(១)។រឿង
ធ្វើដូច្នេះបាន មកពីព្រះភូមិរក្សាទឹកដីរបស់គេពូកែសក្តិសទិទ្ធិណាស់
ទើបគេអាចធ្វើដូច្នេះទៅកើត។
១៥ អំពីជម្ងឺស្រែង
អ្នកស្រុកមានកើតជម្ងឺស្រែងច្រើនគ្នាណាស់
មកពីគេចូលមុជទឹកត្រាំក្នុងទឹក ហើយឧស្សាហ៍កក់លាងសក់ក្បាល តែងមានកើតជម្ងឺស្រែងច្រើនណាស់។នៅតាមផ្លូវធ្លាពួកនេះមិនសូវអៀនខ្មាសទេ។
ខ្ញុំឮគេថាពួកទាំងនេះតែងរួមរ័កគ្នាភ្លាម គេចុះទៅងូតទឹកហើយ ដូច្នេះតែងមានជម្ងឺមួល បណ្តាលឲ្យស្លាប់អស់ ៨-៩នាក់ដែរក្នុងបណ្តារមួយពាន់នាក់។នៅទីផ្សារមានលក់ថ្នាំសម្រាប់កែរោគដែរ តែមិនដូចថ្នាំចិនទេ មិនដឹងជាថ្នាំអ្វីឡើយ ថែមទាំងមានគ្រូមន្តអាគមដើម្បីព្យាបាលរោគឲ្យគេជាការគួអស់សំណើចណាស់។
ខ្ញុំឮគេថាពួកទាំងនេះតែងរួមរ័កគ្នាភ្លាម គេចុះទៅងូតទឹកហើយ ដូច្នេះតែងមានជម្ងឺមួល បណ្តាលឲ្យស្លាប់អស់ ៨-៩នាក់ដែរក្នុងបណ្តារមួយពាន់នាក់។នៅទីផ្សារមានលក់ថ្នាំសម្រាប់កែរោគដែរ តែមិនដូចថ្នាំចិនទេ មិនដឹងជាថ្នាំអ្វីឡើយ ថែមទាំងមានគ្រូមន្តអាគមដើម្បីព្យាបាលរោគឲ្យគេជាការគួអស់សំណើចណាស់។
១៦ អំពីមរណភាព
មនុស្សស្លាប់ គេឥតមានដាក់ក្តារមឈូសទេ គេយកតែកន្ទេលក្រាលពីក្រោម
យកកំណាត់គ្របពីលើ ហើយគេយកទៅព្រៃហើយ។ កាលពីដើមគេក៏ប្រើទង់ព្រលឹងនិងភ្លេងភ្លាត់ហែខ្មោចដែរ
ហើយគេលីងលាចពីរមុខ បាចតាមផ្លូវនាំមុខ្មោច លុះសែងទៅដល់ក្រៅក្រុងដល់កន្លែងណាស្ងាត់
គេក៏ដាក់ចោលខ្មោចនោះហើយត្រឡប់មកវិញ។បើមានសត្វខ្លែង ឬ
តិរច្ឆានអ្វីដទៃទៀតស៊ីខ្មោចនោះអស់ មួយរំភេចទៅ គេថាឪពុកម្តាយនោះ
មានភ័ព្វបានសុខសប្បាយល្អណាស់ តែបើគ្មានសត្វស៊ីសោះ គេបែរជាយល់ថាឪពុកម្តាយនេះមានពៀរមានទោសទើបបានជាដូច្នោះ។
លុះមកដល់គ្រាឲឡុវនេះ
មានគេយកខ្មោចទៅដុតបូរជាខ្លះៗហើយ ពួកអ្នកដែលមានជាប់ពូជាជកូនចៅចិន
ឪពុកម្តាយស្លាប់ទៅគេឲតស្លៀកពាក់សកាន់ទុក្ខទេ។ប្រុសគ្រាន់តែកោសក់ស្រីគេគ្រាន់តែកាត់សក់ខាងមុខធ្លាក់មកលើថ្ងាស់ប៉ុនមួយទះ
ក៏ចាត់ជាការ កាន់ទុក្ខហើយ។
ចំណេកស្តេចវិញ មានប្រាសាទសម្រាប់កប់
ប៉ុន្តែមិនដឹងជាកប់ខ្លួនទាំងមូល ឬកប់តែឆ្អឹងទេ។
១៧ អំពីការភ្ជូរដាំ
ប្រហែលជាក្នុងមួយឆ្នាំគេអាចសាបព្រោះនិងច្រូតស្រូវបានបីឬបួនលើក ពីព្រោះរដូវទាំងបួនមានធាតុអាកាសស្រួលល្អដូចជានៅខែទី៥ ទី៦ ដែរ។ម្យ៉ាងទៀតស្រុកនេះគេមិនស្គាល់ដូចម្តេចថាធ្លាក់ព្រឹល ឬទឹកកកឡើយ។ស្រុកគេកន្លះឆ្នាំមានភ្លៀង កន្លះឆ្នាំឥតមានភ្លៀងសោះ។ ចាប់តាំងពីខែទី៤ ដល់ខែទី៩ តែដល់ពេលរសៀលមានភ្លៀងធ្លាក់រាល់ថ្ងៃ ទឹកទៅក្នុងសមុទ្ធទឹកសាប(ទន្លេសាប) ជោរឡើងមានកម្ពស់ ៧០ ឬ៨០ហត្ថ។ ដើមឈើធំៗលិចនៅសល់តែចុង ឯពួកអ្នកស្រុកនៅក្បែរមាត់ទឹកនោះបាននាំគ្នារើលំនៅមកជ្រកខាងក្រោយភ្នំវិញ។
ចាប់ពីខែទី១០ ដល់ខែទី៤ នៃឆ្នាំថ្មី គញមានភ្លៀងមួយតំណក់ទេ នៅក្នុងសមុទ្ធទឹកសាបនោះ ធ្វើដំណើរបានតែកូននាវាតូចៗទេ ។ត្រង់កន្លែងទឹកជ្រៅមានជម្រៅត្រឹម៣ ឬ៥ហត្ថប៉ុណ្ណោះ។ពេលនោះអ្នកស្រុករើលំនៅទៅនៅមាត់ទឹកធ្វើការភ្ជូរដាំវិញ។ចំពោះស្រូវដល់ទៅពេលណាទុំ ក៏ត្រូវពេលទឹកឡើងដល់ភ្លាម។គេសាបព្រោះដាំតាមកន្លែងរសប់គេរក្សាររៀងខ្លួន។គេភ្ជួរស្រែដោយមិនបាច់ប្រើគោទេ។ចបនិងកណ្ឌៀវរបស់គេ ពិតមែនតែមានសណ្ឋានប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងរបស់ចិនដែរ តែមិនដូចគ្នាឡើយ។
មានស្រែព្រៃមួយបែបទៀតគេមិនព្រោះដូចស្រូវធម្មតាទេ ស្រូវដែលគេព្រោះនោះចេះលូតឡើងតាមទឹក បើទឹកឡើងដល់កម្ពស់ ១០ហត្ថ ក៏ស្រូវលូតលាស់កម្ពស់១០ហត្ថនោះដែរ។ នេះប្រហែលជាពូជស្រូវមួយបែបផ្សេងទៀតហើយ។ ស្រែអំពកនឹងថ្នាលបន្លែ គេមិនប្រើគ្រឿងស្មោគគ្រោក ដែលជាហេតុនាំឲ្យមិនស្អាតនោះទេ។ ពួកចិនដែលទៅដល់ស្រុកនោះ គ៏គេមិនហ៊ាននិយាយ រឿងពាងលាមកនៅប្រទេសចិនឲ្យពួកនោះដឹងដែរ ព្រោះខ្លាចគេមើលងាយ។ នៅក្នុងផ្ទះពីរបីខ្នង គេជីករណ្តៅបង្គន់អាចម៍មួយហើយគេប្រក់ស្បូវ។ដល់កាលណាពេញទៅនោះ គេលប់ចោលវិញហើយទៅជីករណ្តៅមួយទៀត។នៅរាល់ពេលដែលបន្ទោរបង់រួចគេ តែងតែចុះទៅលាងឯក្នុងស្រះឲ្យបានស្អាតជានិច្ច តែគេយកតែដៃឆ្វេងទៅលាងទេ ឯដៃស្តាំ គេទុកបរិភោគបាយ។ ពួកគេមើលឃើញជនជាតិចិនចូលបង្គន់ហើយ យកក្រដាសកិតគេសើច ថែមទាំងមិនចង់ឲ្យឡើងលើផ្ទះគេទៀតផង។ស្រីៗស្រុកនេះបត់ជើងតូចក៏ឈរដូចប្រុសដែរ ជាការគួរឲ្យអស់សំណើចណាស់។
ប្រហែលជាក្នុងមួយឆ្នាំគេអាចសាបព្រោះនិងច្រូតស្រូវបានបីឬបួនលើក ពីព្រោះរដូវទាំងបួនមានធាតុអាកាសស្រួលល្អដូចជានៅខែទី៥ ទី៦ ដែរ។ម្យ៉ាងទៀតស្រុកនេះគេមិនស្គាល់ដូចម្តេចថាធ្លាក់ព្រឹល ឬទឹកកកឡើយ។ស្រុកគេកន្លះឆ្នាំមានភ្លៀង កន្លះឆ្នាំឥតមានភ្លៀងសោះ។ ចាប់តាំងពីខែទី៤ ដល់ខែទី៩ តែដល់ពេលរសៀលមានភ្លៀងធ្លាក់រាល់ថ្ងៃ ទឹកទៅក្នុងសមុទ្ធទឹកសាប(ទន្លេសាប) ជោរឡើងមានកម្ពស់ ៧០ ឬ៨០ហត្ថ។ ដើមឈើធំៗលិចនៅសល់តែចុង ឯពួកអ្នកស្រុកនៅក្បែរមាត់ទឹកនោះបាននាំគ្នារើលំនៅមកជ្រកខាងក្រោយភ្នំវិញ។
ចាប់ពីខែទី១០ ដល់ខែទី៤ នៃឆ្នាំថ្មី គញមានភ្លៀងមួយតំណក់ទេ នៅក្នុងសមុទ្ធទឹកសាបនោះ ធ្វើដំណើរបានតែកូននាវាតូចៗទេ ។ត្រង់កន្លែងទឹកជ្រៅមានជម្រៅត្រឹម៣ ឬ៥ហត្ថប៉ុណ្ណោះ។ពេលនោះអ្នកស្រុករើលំនៅទៅនៅមាត់ទឹកធ្វើការភ្ជូរដាំវិញ។ចំពោះស្រូវដល់ទៅពេលណាទុំ ក៏ត្រូវពេលទឹកឡើងដល់ភ្លាម។គេសាបព្រោះដាំតាមកន្លែងរសប់គេរក្សាររៀងខ្លួន។គេភ្ជួរស្រែដោយមិនបាច់ប្រើគោទេ។ចបនិងកណ្ឌៀវរបស់គេ ពិតមែនតែមានសណ្ឋានប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងរបស់ចិនដែរ តែមិនដូចគ្នាឡើយ។
មានស្រែព្រៃមួយបែបទៀតគេមិនព្រោះដូចស្រូវធម្មតាទេ ស្រូវដែលគេព្រោះនោះចេះលូតឡើងតាមទឹក បើទឹកឡើងដល់កម្ពស់ ១០ហត្ថ ក៏ស្រូវលូតលាស់កម្ពស់១០ហត្ថនោះដែរ។ នេះប្រហែលជាពូជស្រូវមួយបែបផ្សេងទៀតហើយ។ ស្រែអំពកនឹងថ្នាលបន្លែ គេមិនប្រើគ្រឿងស្មោគគ្រោក ដែលជាហេតុនាំឲ្យមិនស្អាតនោះទេ។ ពួកចិនដែលទៅដល់ស្រុកនោះ គ៏គេមិនហ៊ាននិយាយ រឿងពាងលាមកនៅប្រទេសចិនឲ្យពួកនោះដឹងដែរ ព្រោះខ្លាចគេមើលងាយ។ នៅក្នុងផ្ទះពីរបីខ្នង គេជីករណ្តៅបង្គន់អាចម៍មួយហើយគេប្រក់ស្បូវ។ដល់កាលណាពេញទៅនោះ គេលប់ចោលវិញហើយទៅជីករណ្តៅមួយទៀត។នៅរាល់ពេលដែលបន្ទោរបង់រួចគេ តែងតែចុះទៅលាងឯក្នុងស្រះឲ្យបានស្អាតជានិច្ច តែគេយកតែដៃឆ្វេងទៅលាងទេ ឯដៃស្តាំ គេទុកបរិភោគបាយ។ ពួកគេមើលឃើញជនជាតិចិនចូលបង្គន់ហើយ យកក្រដាសកិតគេសើច ថែមទាំងមិនចង់ឲ្យឡើងលើផ្ទះគេទៀតផង។ស្រីៗស្រុកនេះបត់ជើងតូចក៏ឈរដូចប្រុសដែរ ជាការគួរឲ្យអស់សំណើចណាស់។
១៨ អំពីទឹកដី
ចាប់តាំងពីចូលក្នុងស្រុក
ចេងផូវ មកខ្ញុំមើលឃើញសុទ្ធតែព្រៃឈើវែងអន្លាយ នៅតាមមាត់ទន្លេដ៏ធំធេងមានដើមឈើធំចាស់បុរាណនិងគុម្ពផ្តៅស៊ុបទ្រុបចម្ងាយរាប់រយលីហើយមានសម្លេងបក្សាបក្សីស្រែកទ្រហឹងអឹងកង
នៅទីនោះផង។ លុះទៅដល់ពាក់កណ្តាលទន្លេ ទើបមើលទៅឃើញវាលស្រែដ៏ធំធេង
គ្មានឃើញដើមឈើមួយដើមឡើយ គេមើលទៅឃើញតែស្រូវទុំនៅសព្វទិសទីប៉ុណ្ណោះ។
មានសត្វគោព្រៃរាប់រយរាប់ពាន់ បានមកផ្តុំគ្នាជាហ្វុងនៅទីនោះ។មានឬស្សីដុះជាប់គ្នាជាដងព្រៃ មានចម្ងាយរាប់រយលី ហើយឬស្សីទាំងនោះមានជួរបន្លារនៅត្រង់គ្រប់ថ្នាំងទំពាំងឬស្សីមានរស់ជាតិហាងខ្លាំងណាស់ ហើយនិងមាននោគ្រប់ទិសទាំងបួនទៀតផង។
មានសត្វគោព្រៃរាប់រយរាប់ពាន់ បានមកផ្តុំគ្នាជាហ្វុងនៅទីនោះ។មានឬស្សីដុះជាប់គ្នាជាដងព្រៃ មានចម្ងាយរាប់រយលី ហើយឬស្សីទាំងនោះមានជួរបន្លារនៅត្រង់គ្រប់ថ្នាំងទំពាំងឬស្សីមានរស់ជាតិហាងខ្លាំងណាស់ ហើយនិងមាននោគ្រប់ទិសទាំងបួនទៀតផង។
១៩ អំពីផល្លានុផល
ស្រុកនេះមានភ្នំច្រើននិងមានដើមឈើប្លែកៗកន្លែងណាដែលគ្មានដើមឈើទេគឺជាកន្លែងដែលសត្វរមាសនិងដំរីរស់នៅ។
ពពួកសត្វស្លាបដ៏មានតម្លៃនិងសត្វម្រឹគដ៏ប្លែកៗមានច្រើនឥតគណនា។
មានសត្វចាតពណ៌និងរោមល្អិត ភ្លុកដំរី កុយរមាស ឃ្មុំផ្លិតធំៗឈើចន្ទន៍ក្រស្នា ក្រវាញ
ជ័រចុង បញ្ញើក្អែក(ជីកេង) ប្រេងសំរោង(តៃហួងជី)…។
ចចាតជាសត្វមួយបែប គេកម្រចាប់វាបានណាស់។នៅក្នុងព្រៃមានស្រះឬត្រពាំងហើយនៅក្នុងទឹកនោះ មានត្រីជាច្រើន។សត្វចចាតវាហើរចេញពីព្រៃមកចាប់ត្រីនោះជាអាហារ។ពួកសត្វព្រៃ គេយកស្លឹកឈើបិតទបាំងខ្លួនហើយទៅអង្គុយនៅក្បែរមាត់ទឹក។គេយកមេចចាតធ្នាក់មួយដាក់ក្នុងទ្រុង ដើម្បីនឹងបញ្ចោតចាប់យកចចាតឈ្មោលគឺនៅនឹងដៃគេមានកាន់កូនលប់មួយទៀត រង់ចាំកាលណាចចាតឈ្មោលនោះមកជិត គេក៏គ្របលបនោះយកវិញ។គេធ្វើរបៀបនេះក្នុងមួយថ្ងៃទាល់ល្ងាច ជូនកាលចាប់ឥតបានសោះក៏មានដែរ។ ភ្លុកដំរី មានតែអ្នកដែលនៅក្នុងរូងភ្នំឆ្ងាយដាច់ស្រយាលពីគេទើបរកបាន។ដំរីមួយស្រុតស្លាប់ទៅនៅសល់តែភ្លុកមួយគូប៉ុណ្ណោះ។ដូច្នោះពាក្យដែលគេធ្លាប់និយាយថា សត្វដំរីក្នុងមួយឆ្នាំប្តូភ្លុកម្តងនោះមិនពិតទេ ។ ភ្លុកណាដែលចាក់នឹងច្បូកឬលំពែងបានមកគេទុកជាភ្លុកល្អលេខមួយ បើភ្លុកដែលគេបានដោយឃើញវាស្រុតស្លាប់ខ្លួនវាភ្លាមគេចាតជាភ្លុកល្អលេខពីរ បើគេរើសបានដោយដំរីស្លាប់យូរឆ្នាំចោលក្នុងរូងភ្នំ គេចាត់ជាធុនអន់ជាងគេ។
ក្រមួនឃ្មុំគេរកបានពីដើមឈើចាស់ៗ នៅក្នុងភូមិដែលសត្វឃ្មុំមួយប្រភេទមានចង្កេះស្តួចឆ្មារ ដូចសត្វអង្រ្កង វាធ្វើសម្បុក។ អ្នកស្រុកដែលទៅយកឃ្មុំ តាមទូកតូចៗគេអាចដាក់បានពីរបីពាន់ផ្លិត។ផ្លិតណាដេលធំជាងគេមានទម្ងន់ដល់ទៅ ៣០ ឬ៤០នាឡិ ឯផ្លិតណាដេលតូច ក៏មិនតិចជាង ១៨ ឬ១៨នាឡិដែរ។
កុយរមាសណាដែលពណ៌សហើយមានផ្កា គេចាត់ទុកជាកុយល្អ ហើយបើខ្មៅវិញ គេទុកជាកុយអន់មិនសូវល្អ។
ឈើចន្ទន៍ក្រស្នា ដុះតែនៅក្នុងព្រៃស្បាត ព្រៃស្តុក។អ្នកស្រុកទៅកាប់យកមកបានដោយពីបាកណាស់ ព្រោះជាឈើដែលមានខ្លឹម។ឈើនេះមានសាច់ស្រាយកម្រាស់ ៨ ឬ ៩ទឹក។ ទោះបីដើមតូចក៏មានសាច់ស្រាយ ៤ ឬ ៥តឹកដែរ។
ក្រវាញគឺជាពួកអ្នកព្រៃគេដាំនៅលើភ្នំ។
ជ័រចុង គឺជាជ័រឈើមួយយ៉ាងដែលអ្នកស្រុកនេះគេយកកាំបិតទៅចោះឈើសម្រក់ជ័រមុនមួយឆ្នាំ ដល់ឆ្នាំបន្ទាប់មកទើបគេទៅយកជ័រមក។បញ្ញើក្អែក ជីកេង(អ័រគីដេ) ដុះនៅលើមែកឈើមួយប្រភេទ ដូចគ្នានឹងដើមមនដែលដុះផ្ញើសាំនឹងគេដូច្នោះដែរ ហើយគេកម្រនឹងរកបានណាស់។
ប្រេងសំរោង គេយកមកពីផ្លែឈើដើមធំមួយប្រភេទដែលមានសណ្ឋានដូចផ្លែដូងល្អិតមូលៗ។នៅក្នុងផ្លែនោះមានគ្រប់ជាច្រើនទៅទៀត។ឯម្រេចដុះព័ទ្ធលើដើមផ្តៅមួយគូមានពណ៌បៃតងដូចផ្លៃល្ពៅ បើនៅខ្ចីពណ៌ខ្ចី និងរិតតែហិរណាស់ផង។
ចចាតជាសត្វមួយបែប គេកម្រចាប់វាបានណាស់។នៅក្នុងព្រៃមានស្រះឬត្រពាំងហើយនៅក្នុងទឹកនោះ មានត្រីជាច្រើន។សត្វចចាតវាហើរចេញពីព្រៃមកចាប់ត្រីនោះជាអាហារ។ពួកសត្វព្រៃ គេយកស្លឹកឈើបិតទបាំងខ្លួនហើយទៅអង្គុយនៅក្បែរមាត់ទឹក។គេយកមេចចាតធ្នាក់មួយដាក់ក្នុងទ្រុង ដើម្បីនឹងបញ្ចោតចាប់យកចចាតឈ្មោលគឺនៅនឹងដៃគេមានកាន់កូនលប់មួយទៀត រង់ចាំកាលណាចចាតឈ្មោលនោះមកជិត គេក៏គ្របលបនោះយកវិញ។គេធ្វើរបៀបនេះក្នុងមួយថ្ងៃទាល់ល្ងាច ជូនកាលចាប់ឥតបានសោះក៏មានដែរ។ ភ្លុកដំរី មានតែអ្នកដែលនៅក្នុងរូងភ្នំឆ្ងាយដាច់ស្រយាលពីគេទើបរកបាន។ដំរីមួយស្រុតស្លាប់ទៅនៅសល់តែភ្លុកមួយគូប៉ុណ្ណោះ។ដូច្នោះពាក្យដែលគេធ្លាប់និយាយថា សត្វដំរីក្នុងមួយឆ្នាំប្តូភ្លុកម្តងនោះមិនពិតទេ ។ ភ្លុកណាដែលចាក់នឹងច្បូកឬលំពែងបានមកគេទុកជាភ្លុកល្អលេខមួយ បើភ្លុកដែលគេបានដោយឃើញវាស្រុតស្លាប់ខ្លួនវាភ្លាមគេចាតជាភ្លុកល្អលេខពីរ បើគេរើសបានដោយដំរីស្លាប់យូរឆ្នាំចោលក្នុងរូងភ្នំ គេចាត់ជាធុនអន់ជាងគេ។
ក្រមួនឃ្មុំគេរកបានពីដើមឈើចាស់ៗ នៅក្នុងភូមិដែលសត្វឃ្មុំមួយប្រភេទមានចង្កេះស្តួចឆ្មារ ដូចសត្វអង្រ្កង វាធ្វើសម្បុក។ អ្នកស្រុកដែលទៅយកឃ្មុំ តាមទូកតូចៗគេអាចដាក់បានពីរបីពាន់ផ្លិត។ផ្លិតណាដេលធំជាងគេមានទម្ងន់ដល់ទៅ ៣០ ឬ៤០នាឡិ ឯផ្លិតណាដេលតូច ក៏មិនតិចជាង ១៨ ឬ១៨នាឡិដែរ។
កុយរមាសណាដែលពណ៌សហើយមានផ្កា គេចាត់ទុកជាកុយល្អ ហើយបើខ្មៅវិញ គេទុកជាកុយអន់មិនសូវល្អ។
ឈើចន្ទន៍ក្រស្នា ដុះតែនៅក្នុងព្រៃស្បាត ព្រៃស្តុក។អ្នកស្រុកទៅកាប់យកមកបានដោយពីបាកណាស់ ព្រោះជាឈើដែលមានខ្លឹម។ឈើនេះមានសាច់ស្រាយកម្រាស់ ៨ ឬ ៩ទឹក។ ទោះបីដើមតូចក៏មានសាច់ស្រាយ ៤ ឬ ៥តឹកដែរ។
ក្រវាញគឺជាពួកអ្នកព្រៃគេដាំនៅលើភ្នំ។
ជ័រចុង គឺជាជ័រឈើមួយយ៉ាងដែលអ្នកស្រុកនេះគេយកកាំបិតទៅចោះឈើសម្រក់ជ័រមុនមួយឆ្នាំ ដល់ឆ្នាំបន្ទាប់មកទើបគេទៅយកជ័រមក។បញ្ញើក្អែក ជីកេង(អ័រគីដេ) ដុះនៅលើមែកឈើមួយប្រភេទ ដូចគ្នានឹងដើមមនដែលដុះផ្ញើសាំនឹងគេដូច្នោះដែរ ហើយគេកម្រនឹងរកបានណាស់។
ប្រេងសំរោង គេយកមកពីផ្លែឈើដើមធំមួយប្រភេទដែលមានសណ្ឋានដូចផ្លែដូងល្អិតមូលៗ។នៅក្នុងផ្លែនោះមានគ្រប់ជាច្រើនទៅទៀត។ឯម្រេចដុះព័ទ្ធលើដើមផ្តៅមួយគូមានពណ៌បៃតងដូចផ្លៃល្ពៅ បើនៅខ្ចីពណ៌ខ្ចី និងរិតតែហិរណាស់ផង។
២០ អំពីរបរជំនួញ
អ្នកស្រុកនេះពួកស្រីៗប៉ិនជួញដូរណាស់
ហេតុនេះពួកចិនៗគេត្រូវរកប្រពន្ធមួយជាមុនសិន
ហើយនឹងបានចំនេញច្រើនដោយគេប៉ិនប្រសប់រកស៊ី។រាល់ថ្ងៃគេទៅលក់តាំងពីភ្លឺស្រាងៗដល់ពេលថ្ងៃត្រង់ទើបឈប់
ហើយពួកនេះគ្មានគ្រែឬផ្ទះសម្រាប់ដាក់លក់ឥវ៉ាន់ទេ
គេច្រើនតែច្រើនតែក្រាល់វត្ថុហាក់ដូចជាកន្ទេលផ្ទាល់ទៅនឹងដីតម្រៀបគ្នា។ខ្ញុំឮគេថាមានបង់ឈ្នួលដីជាលុយឲ្យពួកមន្ត្រីទៀតផង។
ជំនួញតូចតាច គឺគេជួញស្រូវអង្ករនិងរបស់ដែលធ្វើមកពីស្រុកចិន។បន្ទាប់មកមានលក់ដូរកំណាត់សំពត់ផ្សេងៗ។ ជំនួញធំៗគឺគេជួញមាសប្រាក់។ តាមធម្មតាពួកអ្នកព្រៃ តែឃើញពួកចិនទៅដល់ គេគោរពចិនសម្បើមណាស់ ទុកដូចបានជួប នឹងព្រះ ហើយក្រាប់ក្បាលគោរពទៀតផង។លុះមកដល់ពេលថ្មីៗនេះទើបមានការបោកប្រាស់និងមើលងាយចិន ដោយហេតុមកពីមានមនុស្សទៅច្រើនពេក។
២១ ទំនិញចិនដែលគេត្រូវការ
អ្នកស្រុកនេះគ្មានកើតមាសកើតប្រាក់ទេ គេនឹកឃើញតែមាសមកពីស្រុកចិន គឺមាសប្រាក់ជាផលេខ១ កំណាត់មានពណ៌ទាំងប្រាំជាលេខ២។បន្ទាប់មកគេត្រូវការសំណមកពីស្រុកចេងផីវ ថាំងតែស្មាច់មកពី្សរុកអ៊ូជីវ ថូផ្កាពណ៌មកពីស្រុកជួរជីវ និងទឹកប្រាក់ ជាតិហិង្គុល ក្រដាសសរសេរស្ពាន់ធ័រ ថ្មដុត ឈើក្រអូប ឬសប៉េកជី ក្រលៀនប្រើស សំពត់សរសៃធ្មៃ សំពត់ហ្វាងឆាវ ឆ័ត្រ ឆ្នាំង ដែក ថាស់ ស្ពាន់គុជ ម្រ័ក្សណ៍ ក្រាសឈើ ម្ជុល ចាដើម។ ក្រៅពីនេះរបស់ដែលធំៗ ដូចជាកន្ទេលស្រុកម៉េងជីវ ដែលគែពេញចិត្តបំផុត គឺមានសញ្ញារូបម្ទេស តែគេមិនងាយនឹងយកទៅបានទេ។
ជំនួញតូចតាច គឺគេជួញស្រូវអង្ករនិងរបស់ដែលធ្វើមកពីស្រុកចិន។បន្ទាប់មកមានលក់ដូរកំណាត់សំពត់ផ្សេងៗ។ ជំនួញធំៗគឺគេជួញមាសប្រាក់។ តាមធម្មតាពួកអ្នកព្រៃ តែឃើញពួកចិនទៅដល់ គេគោរពចិនសម្បើមណាស់ ទុកដូចបានជួប នឹងព្រះ ហើយក្រាប់ក្បាលគោរពទៀតផង។លុះមកដល់ពេលថ្មីៗនេះទើបមានការបោកប្រាស់និងមើលងាយចិន ដោយហេតុមកពីមានមនុស្សទៅច្រើនពេក។
២១ ទំនិញចិនដែលគេត្រូវការ
អ្នកស្រុកនេះគ្មានកើតមាសកើតប្រាក់ទេ គេនឹកឃើញតែមាសមកពីស្រុកចិន គឺមាសប្រាក់ជាផលេខ១ កំណាត់មានពណ៌ទាំងប្រាំជាលេខ២។បន្ទាប់មកគេត្រូវការសំណមកពីស្រុកចេងផីវ ថាំងតែស្មាច់មកពី្សរុកអ៊ូជីវ ថូផ្កាពណ៌មកពីស្រុកជួរជីវ និងទឹកប្រាក់ ជាតិហិង្គុល ក្រដាសសរសេរស្ពាន់ធ័រ ថ្មដុត ឈើក្រអូប ឬសប៉េកជី ក្រលៀនប្រើស សំពត់សរសៃធ្មៃ សំពត់ហ្វាងឆាវ ឆ័ត្រ ឆ្នាំង ដែក ថាស់ ស្ពាន់គុជ ម្រ័ក្សណ៍ ក្រាសឈើ ម្ជុល ចាដើម។ ក្រៅពីនេះរបស់ដែលធំៗ ដូចជាកន្ទេលស្រុកម៉េងជីវ ដែលគែពេញចិត្តបំផុត គឺមានសញ្ញារូបម្ទេស តែគេមិនងាយនឹងយកទៅបានទេ។
២២ អំពីស្មៅ និង ដើមឈើ
មានដើមទទឹម អំពៅ ផ្កាឈូក ក្រអៅឈូក ផ្លែខេម៉ា ចេក
ដូចនៅស្រុកចិនដែរ។ គូលែននិងក្រូចឃ្វិច ក៏មានរាងរៅដូច តែជូរ។ ក្រៅពីនេះ មានឈើព្រៃជាច្រើនដែលប្រទេសចិនយើងមិនធ្លាប់ដែលឃើញ
ហើយប្លែកៗទៀតផង។មានផ្កាជាច្រើនដែលល្អៗ
ហើយមានក្លិនក្រអូបណាស់។ផ្កាដែលដុះនៅក្នងុទឹកក៏មានជាច្រើនយ៉ាងតែខ្ញុំមិនស្គាល់ថាជាឈ្មោះផ្កាអ្វីទេ។
ចំណែគដើមថោ លីហេងបួយ សុងប៉េក សាំ ក្វាយ ឡីចោ អ៊ាលីវគុយឡាង កេកលូយ ឈើប្រភេទអស់នេះ
គ្មានទេ។ នៅស្រុកនោះខែទី១ កៗមានផ្កាឈូកដែរ។
២៣ អំពីសត្វស្លាប
បណ្តាសត្វស្លាប ឃើញមានក្ងោកចចាត លលក
ដែលប្រទេសចិនគ្មាន។ក្រៅពីនេះដូចជាខ្លែង ក្អែក ត្មាត សេក ចាបស្រុក ត្រដក់ កុក
ប្រវឹក និងចាបពួកជាដើម សុទ្ថតែមានទាំងអស់។សត្វស្លាបដែលស្រុកនេះគ្មានដូចជា ហ៊ីងតូវ
(ល្វាចេក?) ហុងអេង(ក្វានព្រៃ) អ៊ឹងអេង(ក្លេងលឿង) តូវអ៊ូ(ត្រជៀកកាំ) ….។
២៤ អំពីសត្វជើងបួន
សត្វចតុបាទ មានរមាស ដំរី គោព្រៃ ដែលប្រទេសចិនគ្មាន។ ក្រៅពីនេះ ខ្លាធំ ក្លាត្រី ខ្លាឃ្មុំ ប្រើស ក្តាន់ និង កញ្រ្ចោងចាដើម សុទ្ធតែមានច្រើនណាស់។សត្វដែលស្រុកនេះគ្មានគឺតោស៊ីងស៊ីង(គឺជាស្វាមានមាឌធំប៉ុនមនស្ស អាចជាសត្វគីងកុង)និង ឱដ្ឋ។មាន់ ទា គោ សេះ ជ្រូក និងពពែ មានច្រើនគ្រៃលែង។ តែសេះស្រុកនេះទាបៗ នាស់ គោតូចៗ ក៏មានច្រើនណាស់ដែរ។សត្វគោនៅរស់ គេហ៊ានជិះ តែដល់វាស្លាប់ទៅគេមិនហ៊ានស៊ីនិងមិនហ៊ានវះកាត់ស្បែកវាទេ គេទុកឲ្យវារលួយទៅតាមចិត្តចុះ ពីព្រោះវាធ្លាប់ជួយដល់កម្លាំងមនុស្សលោក។វាធ្លាប់តេអូសរទេះ។ពីដើមមក មិនធ្លាប់មានក្ងានទេ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះមានហើយ ព្រោះមាននាវាចិនទៅញយៗ គេយកពូជពីស្រុកចិនទៅ។កណ្តុរស្រុកនេះធំៗដូចសត្វឆ្មា ហើយមានកណ្តុរមួយមុខទៀតមានក្បាលប្លែកពិសេសធំដូចក្បាលកូនឆ្កែ។
២៥ អំពីបន្លែបង្ការ
បន្លែមាន ត្រកួន ស្ពៃ គូឆាយ ត្រប់ ឪឡឹក ត្រឡាច ត្រសក់ ឃិនឆាយ។បន្លែដែលគ្មាននោះ គឺ ឆាយថៅ ស្ពៃខៀវ ខូវចេង ប៉ោឡេង ជាដើម។ បន្លែដូចជាត្រប់ ឪឡឹក ត្រសក់ ត្រឡាចជាដើម តែដល់ខែទីមួយមានហើយ។ ដើមត្រប់មានដុះ រាប់ឆ្នាំមិនទាន់រំលើងដើមចោលផង។ ដើមគរពស់ ជាងផ្ទះទៅទៀត អាយុជាង១០ឆ្នាំ មិនទាន់កាប់ចោលក៏មានដែរ។ មានបន្លែច្រើនមុខទៀត ដែលខ្ញុំមិនស្គាល់ឈ្មោះ ឯបន្លែដុះក្នុងទឹកក៏មានច្រើនមុខណាស់ដែរ។
២៦ អំពីត្រី និងសត្វលូន
ពួកត្រីនឹងអណ្តើក មានៈ ត្រីរ៉ស់ច្រើនណាស់ ក្រៅពីនេះដូចជាត្រីឆ្ពិន និងត្រីល្អិតៗ ឯទៀតរិតតែច្រើនណាស់ ទៅទៀត មានត្រីថូវពូដែលធំនោះ មានទម្ងន់ដល់ទៅជាងពីរនាឡិហើយត្រីដែលខ្ញុំមិនស្គាល់ឈ្មោះនោះ ក៏មានច្រើនណាស់ដែរ ដែលជាត្រី មកពីសមុទ្រទឹកសាប(ទន្លេសាប) ចំណែកត្រីទឹកប្រៃវិញ ក៏មានច្រើនមុខ រាងដូចអន្ទង់និងត្រី ខ្ជឹងបឹងដែរ។ ពួកអ្នកស្រុកនេះមិនស៊ីកង្កែបទេ ម្លោះហើយ ដល់ពេលយប់ គេឃើញកង្កែបលោតច្រវាត់កាត់ផ្លូវដើរ អណ្តើក កន្ធាយធំៗប៉ុនចង្អេរអ៊ុំ។ទោះជាអណ្តើកនោះមានអាយុដល់តៅ៦ឆ្នាំក៏គេនៅតែស៊ីវាដែរ។ បង្កងនៅស្រុកឆាណាំ(កំពង់ឆ្នាំង)មួយ មានទម្ងន់ដល់ជាងមួយនាឡិ។ជើងអណ្តើនៅស្រុកចានភូមាន ប្រវែងជាង ៨ ទៅ ៩តឹក។ ក្រពើធំៗប៉ុនទូកមាននាគជើងបួនមួយប្រភេទ យ៉ាងចម្លែកឥតមានស្នែងទេ។ ចំពុះទា លៀស ខ្យង ខ្ចៅ នៅក្នុងសមុទ្រទឹកសាប (ទន្លេសាប) នោះ គ្រាន់តែលូកដៃទៅរកយកបាមភ្លាមហើយ តែខ្ញុំមិនឃើញមានក្តាមទេ ខ្ញុំស្មានថាប្រហែលជាមានដែរ តែគេមិនស៊ីទេមើលទៅ(តាមពិតក្តាមស្រុកយើងសម្បូរណាស់ ប្រហែលជាគាត់មិនប្រទះភ្នែកតែប៉ុណ្ណោះ)។
សត្វចតុបាទ មានរមាស ដំរី គោព្រៃ ដែលប្រទេសចិនគ្មាន។ ក្រៅពីនេះ ខ្លាធំ ក្លាត្រី ខ្លាឃ្មុំ ប្រើស ក្តាន់ និង កញ្រ្ចោងចាដើម សុទ្ធតែមានច្រើនណាស់។សត្វដែលស្រុកនេះគ្មានគឺតោស៊ីងស៊ីង(គឺជាស្វាមានមាឌធំប៉ុនមនស្ស អាចជាសត្វគីងកុង)និង ឱដ្ឋ។មាន់ ទា គោ សេះ ជ្រូក និងពពែ មានច្រើនគ្រៃលែង។ តែសេះស្រុកនេះទាបៗ នាស់ គោតូចៗ ក៏មានច្រើនណាស់ដែរ។សត្វគោនៅរស់ គេហ៊ានជិះ តែដល់វាស្លាប់ទៅគេមិនហ៊ានស៊ីនិងមិនហ៊ានវះកាត់ស្បែកវាទេ គេទុកឲ្យវារលួយទៅតាមចិត្តចុះ ពីព្រោះវាធ្លាប់ជួយដល់កម្លាំងមនុស្សលោក។វាធ្លាប់តេអូសរទេះ។ពីដើមមក មិនធ្លាប់មានក្ងានទេ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះមានហើយ ព្រោះមាននាវាចិនទៅញយៗ គេយកពូជពីស្រុកចិនទៅ។កណ្តុរស្រុកនេះធំៗដូចសត្វឆ្មា ហើយមានកណ្តុរមួយមុខទៀតមានក្បាលប្លែកពិសេសធំដូចក្បាលកូនឆ្កែ។
២៥ អំពីបន្លែបង្ការ
បន្លែមាន ត្រកួន ស្ពៃ គូឆាយ ត្រប់ ឪឡឹក ត្រឡាច ត្រសក់ ឃិនឆាយ។បន្លែដែលគ្មាននោះ គឺ ឆាយថៅ ស្ពៃខៀវ ខូវចេង ប៉ោឡេង ជាដើម។ បន្លែដូចជាត្រប់ ឪឡឹក ត្រសក់ ត្រឡាចជាដើម តែដល់ខែទីមួយមានហើយ។ ដើមត្រប់មានដុះ រាប់ឆ្នាំមិនទាន់រំលើងដើមចោលផង។ ដើមគរពស់ ជាងផ្ទះទៅទៀត អាយុជាង១០ឆ្នាំ មិនទាន់កាប់ចោលក៏មានដែរ។ មានបន្លែច្រើនមុខទៀត ដែលខ្ញុំមិនស្គាល់ឈ្មោះ ឯបន្លែដុះក្នុងទឹកក៏មានច្រើនមុខណាស់ដែរ។
២៦ អំពីត្រី និងសត្វលូន
ពួកត្រីនឹងអណ្តើក មានៈ ត្រីរ៉ស់ច្រើនណាស់ ក្រៅពីនេះដូចជាត្រីឆ្ពិន និងត្រីល្អិតៗ ឯទៀតរិតតែច្រើនណាស់ ទៅទៀត មានត្រីថូវពូដែលធំនោះ មានទម្ងន់ដល់ទៅជាងពីរនាឡិហើយត្រីដែលខ្ញុំមិនស្គាល់ឈ្មោះនោះ ក៏មានច្រើនណាស់ដែរ ដែលជាត្រី មកពីសមុទ្រទឹកសាប(ទន្លេសាប) ចំណែកត្រីទឹកប្រៃវិញ ក៏មានច្រើនមុខ រាងដូចអន្ទង់និងត្រី ខ្ជឹងបឹងដែរ។ ពួកអ្នកស្រុកនេះមិនស៊ីកង្កែបទេ ម្លោះហើយ ដល់ពេលយប់ គេឃើញកង្កែបលោតច្រវាត់កាត់ផ្លូវដើរ អណ្តើក កន្ធាយធំៗប៉ុនចង្អេរអ៊ុំ។ទោះជាអណ្តើកនោះមានអាយុដល់តៅ៦ឆ្នាំក៏គេនៅតែស៊ីវាដែរ។ បង្កងនៅស្រុកឆាណាំ(កំពង់ឆ្នាំង)មួយ មានទម្ងន់ដល់ជាងមួយនាឡិ។ជើងអណ្តើនៅស្រុកចានភូមាន ប្រវែងជាង ៨ ទៅ ៩តឹក។ ក្រពើធំៗប៉ុនទូកមាននាគជើងបួនមួយប្រភេទ យ៉ាងចម្លែកឥតមានស្នែងទេ។ ចំពុះទា លៀស ខ្យង ខ្ចៅ នៅក្នុងសមុទ្រទឹកសាប (ទន្លេសាប) នោះ គ្រាន់តែលូកដៃទៅរកយកបាមភ្លាមហើយ តែខ្ញុំមិនឃើញមានក្តាមទេ ខ្ញុំស្មានថាប្រហែលជាមានដែរ តែគេមិនស៊ីទេមើលទៅ(តាមពិតក្តាមស្រុកយើងសម្បូរណាស់ ប្រហែលជាគាត់មិនប្រទះភ្នែកតែប៉ុណ្ណោះ)។
២៧ អំពីការបិទស្រា
ស្រាស្រុកគេនេះមានបួនយ៉ាង ស្រាលេខមួយចិនហៅស្រាទឹកឃ្មុំ ដែលគេយកជាតិថ្នាំនិងទឹកឃ្មុំលាយជាមួយទឹកហើយផ្សំធ្វើឡើង។ បន្ទាប់មកហៅតាមពាក្យអ្នកស្រុកថា ផេងកេស៊ី ដែលគេយកស្លឹកឈើមកផ្សំ គឺស្លឹកឈើឈ្មោះផេងកេស៊ីនេះឯង ជាឈើមួយប្រភេទ។ បន្ទាប់មកទៀតគេយកអង្ករឬបាយដែលសេសសល់ទៅបិទជាស្រាហៅថា ប៉ាវឡេងកាក ព្រោះពាក្យថាប៉ាវឡេងកាកបានន័យថា អង្ករ(អង្ករ ពីដើមឡើយគេហៅថា រង្ករ)ក្រោមពីនោះមកទៀតមានស្រាទឹកល្ងៃស្ករ ដែលគេយកជាតិស្ករមកបិទឲ្យកើតទាំៅជាស្រា។ បើគេចូលទៅស្រុកភូមិតាមមាតទន្លេគេប្រទះឃើញស្រាមួយមុខទៀត ធ្វើពីទឹកក្រចាប់ព្រោះក្រចាប់ដុះនៅមាត់ព្រែក ហើយស្លឹកវាមានរស់ជាតិស្ករ ដែលគេអាចយកកធ្វើជាស្រាបាន។
ស្រាស្រុកគេនេះមានបួនយ៉ាង ស្រាលេខមួយចិនហៅស្រាទឹកឃ្មុំ ដែលគេយកជាតិថ្នាំនិងទឹកឃ្មុំលាយជាមួយទឹកហើយផ្សំធ្វើឡើង។ បន្ទាប់មកហៅតាមពាក្យអ្នកស្រុកថា ផេងកេស៊ី ដែលគេយកស្លឹកឈើមកផ្សំ គឺស្លឹកឈើឈ្មោះផេងកេស៊ីនេះឯង ជាឈើមួយប្រភេទ។ បន្ទាប់មកទៀតគេយកអង្ករឬបាយដែលសេសសល់ទៅបិទជាស្រាហៅថា ប៉ាវឡេងកាក ព្រោះពាក្យថាប៉ាវឡេងកាកបានន័យថា អង្ករ(អង្ករ ពីដើមឡើយគេហៅថា រង្ករ)ក្រោមពីនោះមកទៀតមានស្រាទឹកល្ងៃស្ករ ដែលគេយកជាតិស្ករមកបិទឲ្យកើតទាំៅជាស្រា។ បើគេចូលទៅស្រុកភូមិតាមមាតទន្លេគេប្រទះឃើញស្រាមួយមុខទៀត ធ្វើពីទឹកក្រចាប់ព្រោះក្រចាប់ដុះនៅមាត់ព្រែក ហើយស្លឹកវាមានរស់ជាតិស្ករ ដែលគេអាចយកកធ្វើជាស្រាបាន។
២៨ អំបឹល ទឹកខ្មេះ ស៊ីអ៊ីវ និង មី
នៅប្រទេសនេះការធ្វើរបស់ទាំងនេះឥតមានហាមគាត់ទេ។តាមឆ្នេរសមុទ្រចាប់ពីចេនភូ និង ប៉ាកាង(ចេនភូ អាចជា ចេនភូ រឺ ចន្ទបុរី ប៉ាកាង អាចជា បាកាន) គេធ្វើអំបឹលដោយទឹកសមុទ្រ។ នៅក្នុងភ្នំមានរ៉ែ ដែលគែបានជាតិថ្មធ្វើជាអំបឹលប្រសើរជាងអំបឹលសមុទ្ទទៀត និងយកថ្មធ្វើជាវត្ថុដទៃៗទៀត។ពួកអ្នកស្រុកនេះមិនចេះធ្វើទឹកខ្មេះតែគេចូលចិត្តប្រើជាតិជូរនៅក្នុងម្ហូបណាស់ គេត្រាំទឹក កាំផេង(តាមពិតគួរតែដើមអំពឹល ព្រោះគេប្រើស្លឹកក៏បានផ្លែក៏បាន)។ ធ្វើជាម្ជូរ កាលណាដើមឈើនេះ កំពុងតែឡាស់គេយកស្លឹកឬទងខ្ចីៗ កាលណាមានផ្លែគេយកផ្លែវិញ។ ពួកគេមិនចេះធ្វើមីទេព្រោះតែគ្មានស្រូវសាលី និង សណ្តែក ហើយក៏មិនចេះធ្វើដំបែរគ្រប់ដែរ។កាលណាគេបិទស្រាគេលាយទឹកឃ្មុំ និងទឹកត្រាំស្លឹកឈើ ឲ្យបានជាក្បាលស្រាហើយក្បាលស្រានេះ ដូចគ្នានឹងស្រាស នៅក្នុងភូមិស្រុកយើងដែរ។
២៩ អំពីដង្កូវនាង និងដើម មន
អ្នកស្រុកនេះមិនចេះចិញ្ចឹមដង្កូវនាងទេ ទាំងដើមមនក៏គ្មានដាំផង។ស្រីៗមិនចេះប៉ាក់ជុលនិងដេរប៉ះឡើយ គេចេះត្បាញសំពត់តែគេមិនចេះរវៃអំបោះទេ។គេយកដៃត្រតួញសរសៃកប្បាស ឲ្យកើតបានជាអំបោះ ហើយគេយកមកត្បាញមិនបាច់មានកីទេ។ គេចងសរសៃអំបោះម្ខាងជាប់នឹងចង្កេះគេ ហើយគេត្បាញពីចុងម្ខាងទៀត ដោយមានត្រល់ជាបំពង់ឬស្សី។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកនេះមានពួកសៀមចូលមកនៅ គេក៏ដាំមន ចិញ្ចឹមនាងធ្វើសូត្រ ដោយយកពូជមកពីស្រុកសៀម។ នៅស្រុកនេះគ្មានដើមធ្មៃទេមានតែដើមក្រចៅ។ ជនជាតិសៀមចេះដេរប៉ាក់ចំណាប់បើសំពត់អ្នកស្រុកនេះរហែកគេយកមកពឹងស្រីសៀមឲ្យដេរ។
៣០ អំពីប្រដាប់ប្រើប្រាស់
អ្នកស្រុកធម្មតាមានផ្ទះនៅហើយ តែគ្មានកៅអីចានដែក ឬថាំងជាដើម ប្រើទេ គេប្រើឆ្នាំងដីសម្រាប់ដណ្តាំបាយ ហើយឆ្នាំងមួយទៀតសម្រាប់ស្ល។ គេយកថ្មបីដុំតម្កល់ធ្វើជាជើងក្រាន និងយកត្រឡោកដូងធ្វើជាវែក។ គេប្រើចានទាបមកពីស្រុកចិនសម្រាប់ដាក់បាយ ឯសម្ល គេដាក់នឹងកន្ទោងស្លឹកឈើដែលកេវខ្ទាស់មិនលិចទឹកទេ។ គេយកស្លឹកក្រចាប់ធ្វើជាស្លាប ព្រាដួសសម្លបញ្ចូលមាត់ កាលណាប្រើរួចគេបោះចោលទៅ។ ម្ហូបថ្វាយព្រះឬថ្វាយទេពតាក៏គេដាក់នឹងស្លឹកដូច្នេះដែរ។គេយកគ្រឿងដែលធ្វើពីស្ពាន់សដែលដាក់ទឹកនៅក្បែរខ្លួន សម្រាប់ជ្រលក់ដៃកុំឲ្យជាប់បាយនឹងដៃព្រោះគេបរិភោគដោយផ្ទាល់នឹងដៃ បើគ្មានទឹកផ្សើមដៃមិនបានឡើយ។ គេប្រើផ្តិលសំរឹទ្ធសម្រាប់ចាក់ស្រាផឹក ចំណែកអ្នកក្រប្រើផ្តិលដែលធ្វើពីដី រឺឯពួកមន្ត្រី គេប្រើផ្តិលធ្វើពីប្រាក់ ឬមាសផងក៏មាន។ បើក្នុងឱកាសបុណ្យធំៗដូចជាបុណ្យជាតិវិញ គេប្រើប្រដាប់ទាំងនេះ ធ្វើសុទ្ធតែពីមាសទាំងអស់ ហើយមានរបៀបផ្សេងៗពិសេសទៀតផង។ នៅនឹងដីគេក្រាលកន្ទេលមកពីស្រុកម៉េងជីវ(ស្រុកចិន) ឬ មួយក្រាល ស្បែកខ្លាំធំ ខ្លារខិន ស្បែកប្រើស រមាំង ពុំនោះទេ គេប្រើកន្ទេលផ្តៅ។នៅពឡេជិតៗនេះគេទើបនឹងចេះប្រើតុទាបៗមានកំពស់ ប្រហែលមួយហត្ថ។សម្រាប់កន្លែងគេដេក គេប្រើកន្ទេលឬស្សីតែឥឡូវនេះ មានខ្លះប្រើគ្រែទាបៗខ្លះដែរហើយ ដែលជាគ្រែធ្វើមកពីស្រុកចិន។ម្ហូបចំណី គេគ្រប់ដោយសំពត់ ឯនៅក្នុងវាំងគេប្រើសំពត់ព្រែប៉ាក់ឌិន ឬខ្សែសយ ដែលបានមកីពួកឈ្មួញសំពៅប្រទេសក្រៅនាំយកមថ្វាយ។ ដើម្បីស្រិតអង្ករគេមិនប្រើត្បាល់កិនទេ គេប្រើត្បាល់បុកទៅវិញ។
៣១ អំពីរទេះ នឹង អង្រឹងស្នែង
ការធ្វើអង្រឹងស្នែង គេយកឈើមួយដើមដែលកោងចំកណ្តាលអ៊ែនចុះក្រោមចុងសងខាងឡើងលើ ហើយនៅចុងនោះគេឆ្លាក់ជាក្បាច់ផ្កាភ្ញីនិងមានស្រោបមាសឬប្រាក់ពីក្រៅឈើនោះផង។ គេហៅថាអង្រឹងដងមាស ដងប្រាក់ សម្រាប់តាមលំដាប់ថ្នាក់។ ចម្ងាយពីចុងដងប្រមាណមួយហត្ថគេវាយដែកធ្វើជាស្រយូវម្ខាងមួយហើយគេយកសំពត់មួយផ្ទាំងយ៉ាងធំ ហើយក្រាស់មកបត់ធ្វើជាត្រចៀកសម្រាប់ស៊កខ្សែរភ្ជាប់ទៅនឹងស្រយូវដែកនោះ។អ្នកជិះគេង្គុយលើសំពត់នោះ ដៃកាន់ជាយសំពត់ផង ហើយឲ្យមនុស្សពីរនាក់ជាអ្នកសែង។នៅក្បែរអង្រឹងស្នែងតែងតែមានប្រដាប់មួយទៀតមានសណ្ឋានដូចដំបូងទូក តែធំជាងក៏មានបិទបាំងដោយសំពត់ព្រែប្រាំពណ៌ ហើយមានមនុស្សបួននាក់សែង និងមានមនុស្សដើរតាមហែពីរក្រោយផង។បើធ្វើដំណើរទៅឆ្ងាយគេអាចជិះដំរីនិងសេះ ព្រមតាំងប្រើរទេះផងដែរ។ រទេះនៅស្រុកនេះក៏មានលក្ខណះ ដូចរទេះស្រុកទៀតដែរ តែគេជិះសេះ ឥតមានកែបទេ ឯដំរីក៏គ្មានប្រដាប់សម្រាប់អង្គុយដែរ។
នៅប្រទេសនេះការធ្វើរបស់ទាំងនេះឥតមានហាមគាត់ទេ។តាមឆ្នេរសមុទ្រចាប់ពីចេនភូ និង ប៉ាកាង(ចេនភូ អាចជា ចេនភូ រឺ ចន្ទបុរី ប៉ាកាង អាចជា បាកាន) គេធ្វើអំបឹលដោយទឹកសមុទ្រ។ នៅក្នុងភ្នំមានរ៉ែ ដែលគែបានជាតិថ្មធ្វើជាអំបឹលប្រសើរជាងអំបឹលសមុទ្ទទៀត និងយកថ្មធ្វើជាវត្ថុដទៃៗទៀត។ពួកអ្នកស្រុកនេះមិនចេះធ្វើទឹកខ្មេះតែគេចូលចិត្តប្រើជាតិជូរនៅក្នុងម្ហូបណាស់ គេត្រាំទឹក កាំផេង(តាមពិតគួរតែដើមអំពឹល ព្រោះគេប្រើស្លឹកក៏បានផ្លែក៏បាន)។ ធ្វើជាម្ជូរ កាលណាដើមឈើនេះ កំពុងតែឡាស់គេយកស្លឹកឬទងខ្ចីៗ កាលណាមានផ្លែគេយកផ្លែវិញ។ ពួកគេមិនចេះធ្វើមីទេព្រោះតែគ្មានស្រូវសាលី និង សណ្តែក ហើយក៏មិនចេះធ្វើដំបែរគ្រប់ដែរ។កាលណាគេបិទស្រាគេលាយទឹកឃ្មុំ និងទឹកត្រាំស្លឹកឈើ ឲ្យបានជាក្បាលស្រាហើយក្បាលស្រានេះ ដូចគ្នានឹងស្រាស នៅក្នុងភូមិស្រុកយើងដែរ។
២៩ អំពីដង្កូវនាង និងដើម មន
អ្នកស្រុកនេះមិនចេះចិញ្ចឹមដង្កូវនាងទេ ទាំងដើមមនក៏គ្មានដាំផង។ស្រីៗមិនចេះប៉ាក់ជុលនិងដេរប៉ះឡើយ គេចេះត្បាញសំពត់តែគេមិនចេះរវៃអំបោះទេ។គេយកដៃត្រតួញសរសៃកប្បាស ឲ្យកើតបានជាអំបោះ ហើយគេយកមកត្បាញមិនបាច់មានកីទេ។ គេចងសរសៃអំបោះម្ខាងជាប់នឹងចង្កេះគេ ហើយគេត្បាញពីចុងម្ខាងទៀត ដោយមានត្រល់ជាបំពង់ឬស្សី។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកនេះមានពួកសៀមចូលមកនៅ គេក៏ដាំមន ចិញ្ចឹមនាងធ្វើសូត្រ ដោយយកពូជមកពីស្រុកសៀម។ នៅស្រុកនេះគ្មានដើមធ្មៃទេមានតែដើមក្រចៅ។ ជនជាតិសៀមចេះដេរប៉ាក់ចំណាប់បើសំពត់អ្នកស្រុកនេះរហែកគេយកមកពឹងស្រីសៀមឲ្យដេរ។
៣០ អំពីប្រដាប់ប្រើប្រាស់
អ្នកស្រុកធម្មតាមានផ្ទះនៅហើយ តែគ្មានកៅអីចានដែក ឬថាំងជាដើម ប្រើទេ គេប្រើឆ្នាំងដីសម្រាប់ដណ្តាំបាយ ហើយឆ្នាំងមួយទៀតសម្រាប់ស្ល។ គេយកថ្មបីដុំតម្កល់ធ្វើជាជើងក្រាន និងយកត្រឡោកដូងធ្វើជាវែក។ គេប្រើចានទាបមកពីស្រុកចិនសម្រាប់ដាក់បាយ ឯសម្ល គេដាក់នឹងកន្ទោងស្លឹកឈើដែលកេវខ្ទាស់មិនលិចទឹកទេ។ គេយកស្លឹកក្រចាប់ធ្វើជាស្លាប ព្រាដួសសម្លបញ្ចូលមាត់ កាលណាប្រើរួចគេបោះចោលទៅ។ ម្ហូបថ្វាយព្រះឬថ្វាយទេពតាក៏គេដាក់នឹងស្លឹកដូច្នេះដែរ។គេយកគ្រឿងដែលធ្វើពីស្ពាន់សដែលដាក់ទឹកនៅក្បែរខ្លួន សម្រាប់ជ្រលក់ដៃកុំឲ្យជាប់បាយនឹងដៃព្រោះគេបរិភោគដោយផ្ទាល់នឹងដៃ បើគ្មានទឹកផ្សើមដៃមិនបានឡើយ។ គេប្រើផ្តិលសំរឹទ្ធសម្រាប់ចាក់ស្រាផឹក ចំណែកអ្នកក្រប្រើផ្តិលដែលធ្វើពីដី រឺឯពួកមន្ត្រី គេប្រើផ្តិលធ្វើពីប្រាក់ ឬមាសផងក៏មាន។ បើក្នុងឱកាសបុណ្យធំៗដូចជាបុណ្យជាតិវិញ គេប្រើប្រដាប់ទាំងនេះ ធ្វើសុទ្ធតែពីមាសទាំងអស់ ហើយមានរបៀបផ្សេងៗពិសេសទៀតផង។ នៅនឹងដីគេក្រាលកន្ទេលមកពីស្រុកម៉េងជីវ(ស្រុកចិន) ឬ មួយក្រាល ស្បែកខ្លាំធំ ខ្លារខិន ស្បែកប្រើស រមាំង ពុំនោះទេ គេប្រើកន្ទេលផ្តៅ។នៅពឡេជិតៗនេះគេទើបនឹងចេះប្រើតុទាបៗមានកំពស់ ប្រហែលមួយហត្ថ។សម្រាប់កន្លែងគេដេក គេប្រើកន្ទេលឬស្សីតែឥឡូវនេះ មានខ្លះប្រើគ្រែទាបៗខ្លះដែរហើយ ដែលជាគ្រែធ្វើមកពីស្រុកចិន។ម្ហូបចំណី គេគ្រប់ដោយសំពត់ ឯនៅក្នុងវាំងគេប្រើសំពត់ព្រែប៉ាក់ឌិន ឬខ្សែសយ ដែលបានមកីពួកឈ្មួញសំពៅប្រទេសក្រៅនាំយកមថ្វាយ។ ដើម្បីស្រិតអង្ករគេមិនប្រើត្បាល់កិនទេ គេប្រើត្បាល់បុកទៅវិញ។
៣១ អំពីរទេះ នឹង អង្រឹងស្នែង
ការធ្វើអង្រឹងស្នែង គេយកឈើមួយដើមដែលកោងចំកណ្តាលអ៊ែនចុះក្រោមចុងសងខាងឡើងលើ ហើយនៅចុងនោះគេឆ្លាក់ជាក្បាច់ផ្កាភ្ញីនិងមានស្រោបមាសឬប្រាក់ពីក្រៅឈើនោះផង។ គេហៅថាអង្រឹងដងមាស ដងប្រាក់ សម្រាប់តាមលំដាប់ថ្នាក់។ ចម្ងាយពីចុងដងប្រមាណមួយហត្ថគេវាយដែកធ្វើជាស្រយូវម្ខាងមួយហើយគេយកសំពត់មួយផ្ទាំងយ៉ាងធំ ហើយក្រាស់មកបត់ធ្វើជាត្រចៀកសម្រាប់ស៊កខ្សែរភ្ជាប់ទៅនឹងស្រយូវដែកនោះ។អ្នកជិះគេង្គុយលើសំពត់នោះ ដៃកាន់ជាយសំពត់ផង ហើយឲ្យមនុស្សពីរនាក់ជាអ្នកសែង។នៅក្បែរអង្រឹងស្នែងតែងតែមានប្រដាប់មួយទៀតមានសណ្ឋានដូចដំបូងទូក តែធំជាងក៏មានបិទបាំងដោយសំពត់ព្រែប្រាំពណ៌ ហើយមានមនុស្សបួននាក់សែង និងមានមនុស្សដើរតាមហែពីរក្រោយផង។បើធ្វើដំណើរទៅឆ្ងាយគេអាចជិះដំរីនិងសេះ ព្រមតាំងប្រើរទេះផងដែរ។ រទេះនៅស្រុកនេះក៏មានលក្ខណះ ដូចរទេះស្រុកទៀតដែរ តែគេជិះសេះ ឥតមានកែបទេ ឯដំរីក៏គ្មានប្រដាប់សម្រាប់អង្គុយដែរ។
៣២ អំពីទូក ច្រវា
អំពីទូកធំៗ សុទ្ធតែធ្វើឡើងដោយយកឈើរឹងៗ មកចាំងជាបន្ទះក្តារសិន រួចទើបវាយផ្គុំឡើងជាទូក។ មេជាងឥតមានប្រើរណារទេ គេប្រើតែដឹង ហើយនឹងដែកខួង ដែលជាហេតុនាំឲ្យខាងឈើនឹងកម្លាំងច្រើនណាស់។នៅគ្រប់ពេលដែលគេចង់កាត់ឈើជាកំណត់ គេតែងយកដែកខួងមកខួងទម្លុះផ្តាច់តែម្តង ទោះជាធ្វើផ្ទះ ក៏ធ្វើរបៀបដូច្នេះដែរ។គេមានប្រើដែកគោលវាយធ្វើទូកដែរ។ គេយកស្លឹកឡេង(ក្រចាប់) មកប្រកធ្វើជាដំបូងដោយយកដើមស្លាមកពុំជាបន្ទះគាបសង្កត់ស្លឹកនោះផង។ទូករបៀបនេះគេហៅថា ស៊ីនណា ។គេបិទពរទូកដោយជ័រឈើ ខ្លាញ់ត្រី លាយនឹងកំបោរ។ចំណែកទូកតូចៗវិញគេលុងសាច់ឈើពីឈើមួយដើមធំ។គេយកភ្លើងដុតឆេះរោលឲ្យទន់សាចឈើ ទើបទល់បំប៉ងពង្រីកពោះទូកឲ្យធំ ក្បាលកន្សែងស្រួចឥតមានប្រើដំបូងទេ តែដាក់បាមនុស្សច្រើននាក់ដែរ។ទូករបៀបនេះ គេហៅថា កុយឡាំង។
៣៣ អំពីខេត្ត
ខេត្តមានទាំងអស់ជាង ៩០ គឺខេត្ត ចេងពូ(ចន្ទបូរ) ឆាណាំ(ឆ្នាំង) ប៉ាកាង(បានកាន) មុងលាង ប៉ូចស៊ី ផូវមួយ ទីហួង បាក់លុតប៉ោ ណៃកាខាំង ប៉ូចស៊ឹលី ជាដើម ។ក្រៅពីនោះខ្ញុំមិនចាំឈ្មោះទេ ខេត្តនិមួយសុទ្ធតែមានមន្ត្រីធំនៅកាន់កាប់ ហើយមានធ្វើបន្ទាយឈើជារបាំងផង។
៣៤ អំពីស្រុកភូមិ
នៅក្នុងភូមិនិមួយៗជួនមានវត្ត ជួនមានប្រាសាទ ហើយ មានមន្ត្រីម្នាក់នៅត្រួតត្រាយ៉ាងហ្មត់ចត់។មន្ត្រីនោះគេហៅថា បួយស៊ី។នៅតាមផ្លូវធំៗតែងមានសាលាមួយសម្រាប់ឈប់សម្រាក គេហៅថា ស៊ិមប៉ាក់ ។ប៉ុន្តែនៅពេលថ្មីៗនេះ មានកើតចម្បាំងជាមួយនឹងប្រទេសសៀម ភូមិទាំងនេះក៏ប្រែប្រួលក្លាយទៅជាដីវាលទៅវិញ។
៣៥ អំពីប្រមាត់ប្រមង់
កាលពីមុននេះតែដល់ខែទី៨ គេតែងធ្វើការចាប់មនុស្សយកប្រមាត់ ពីព្រោះស្តេចក្រុងចាម្ប ក្នុងមួយឆ្នាំគេសុំយក ប្រមាត់មនុស្សមួយថូ ដែលមានចំនួនរាប់ពាន់។ នៅក្នុងពេលយប់គេចាត់ពួកអ្នកយកប្រមាត់(ប្រមាត់ប្រមង់) ដើរទៅតាមផ្លូវនានាក្នុងទីក្រុង និងក្នុងភូមិ។បើប្រទះមនុស្សណាដើរក្នុងពេលយប់ស្ងាត់នោះ គេចាប់យកខ្សែចងក្បាលឲ្យជាប់ ហើយយកកូណកាំបិទចាក់ក្រោមឃ្លៀកខាងស្តាំខ្វេះយកម្រមាត់ដាក់ក្នុងថូ លុះត្រាតែបានពេញចំនួន ទើបគេយកទៅថ្វាយស្តេចក្រងចម្ប។ ប៉ុន្តែគេមិនយកប្រមាត់នៃជនជាតិចិនទេ។ពីព្រោះមានកាលមួយឆ្នាំនោះ គេយកប្រមាត់របស់ចិនមួយទៅលាយនឹងគេ ក៏បណ្តាលអោយស្អុយរលួយខូចប្រមាត់នៅក្នុងថូលែងប្រើការបានទាំងអស់ ពេលក្រោយមកគេលែងមានការដើរចាប់យកប្រមាត់ទៀតហើយ ហើយគេចាត់មន្ត្រីដោយឡែកសម្រាប់មុខងារខាងយកប្រមាត់ពីពួកក្រោមអំណាចខ្លួនដែល តាំងឲ្យនៅជាយក្រុងក្បែរទ្វារខាងជើង។
អំពីទូកធំៗ សុទ្ធតែធ្វើឡើងដោយយកឈើរឹងៗ មកចាំងជាបន្ទះក្តារសិន រួចទើបវាយផ្គុំឡើងជាទូក។ មេជាងឥតមានប្រើរណារទេ គេប្រើតែដឹង ហើយនឹងដែកខួង ដែលជាហេតុនាំឲ្យខាងឈើនឹងកម្លាំងច្រើនណាស់។នៅគ្រប់ពេលដែលគេចង់កាត់ឈើជាកំណត់ គេតែងយកដែកខួងមកខួងទម្លុះផ្តាច់តែម្តង ទោះជាធ្វើផ្ទះ ក៏ធ្វើរបៀបដូច្នេះដែរ។គេមានប្រើដែកគោលវាយធ្វើទូកដែរ។ គេយកស្លឹកឡេង(ក្រចាប់) មកប្រកធ្វើជាដំបូងដោយយកដើមស្លាមកពុំជាបន្ទះគាបសង្កត់ស្លឹកនោះផង។ទូករបៀបនេះគេហៅថា ស៊ីនណា ។គេបិទពរទូកដោយជ័រឈើ ខ្លាញ់ត្រី លាយនឹងកំបោរ។ចំណែកទូកតូចៗវិញគេលុងសាច់ឈើពីឈើមួយដើមធំ។គេយកភ្លើងដុតឆេះរោលឲ្យទន់សាចឈើ ទើបទល់បំប៉ងពង្រីកពោះទូកឲ្យធំ ក្បាលកន្សែងស្រួចឥតមានប្រើដំបូងទេ តែដាក់បាមនុស្សច្រើននាក់ដែរ។ទូករបៀបនេះ គេហៅថា កុយឡាំង។
៣៣ អំពីខេត្ត
ខេត្តមានទាំងអស់ជាង ៩០ គឺខេត្ត ចេងពូ(ចន្ទបូរ) ឆាណាំ(ឆ្នាំង) ប៉ាកាង(បានកាន) មុងលាង ប៉ូចស៊ី ផូវមួយ ទីហួង បាក់លុតប៉ោ ណៃកាខាំង ប៉ូចស៊ឹលី ជាដើម ។ក្រៅពីនោះខ្ញុំមិនចាំឈ្មោះទេ ខេត្តនិមួយសុទ្ធតែមានមន្ត្រីធំនៅកាន់កាប់ ហើយមានធ្វើបន្ទាយឈើជារបាំងផង។
៣៤ អំពីស្រុកភូមិ
នៅក្នុងភូមិនិមួយៗជួនមានវត្ត ជួនមានប្រាសាទ ហើយ មានមន្ត្រីម្នាក់នៅត្រួតត្រាយ៉ាងហ្មត់ចត់។មន្ត្រីនោះគេហៅថា បួយស៊ី។នៅតាមផ្លូវធំៗតែងមានសាលាមួយសម្រាប់ឈប់សម្រាក គេហៅថា ស៊ិមប៉ាក់ ។ប៉ុន្តែនៅពេលថ្មីៗនេះ មានកើតចម្បាំងជាមួយនឹងប្រទេសសៀម ភូមិទាំងនេះក៏ប្រែប្រួលក្លាយទៅជាដីវាលទៅវិញ។
៣៥ អំពីប្រមាត់ប្រមង់
កាលពីមុននេះតែដល់ខែទី៨ គេតែងធ្វើការចាប់មនុស្សយកប្រមាត់ ពីព្រោះស្តេចក្រុងចាម្ប ក្នុងមួយឆ្នាំគេសុំយក ប្រមាត់មនុស្សមួយថូ ដែលមានចំនួនរាប់ពាន់។ នៅក្នុងពេលយប់គេចាត់ពួកអ្នកយកប្រមាត់(ប្រមាត់ប្រមង់) ដើរទៅតាមផ្លូវនានាក្នុងទីក្រុង និងក្នុងភូមិ។បើប្រទះមនុស្សណាដើរក្នុងពេលយប់ស្ងាត់នោះ គេចាប់យកខ្សែចងក្បាលឲ្យជាប់ ហើយយកកូណកាំបិទចាក់ក្រោមឃ្លៀកខាងស្តាំខ្វេះយកម្រមាត់ដាក់ក្នុងថូ លុះត្រាតែបានពេញចំនួន ទើបគេយកទៅថ្វាយស្តេចក្រងចម្ប។ ប៉ុន្តែគេមិនយកប្រមាត់នៃជនជាតិចិនទេ។ពីព្រោះមានកាលមួយឆ្នាំនោះ គេយកប្រមាត់របស់ចិនមួយទៅលាយនឹងគេ ក៏បណ្តាលអោយស្អុយរលួយខូចប្រមាត់នៅក្នុងថូលែងប្រើការបានទាំងអស់ ពេលក្រោយមកគេលែងមានការដើរចាប់យកប្រមាត់ទៀតហើយ ហើយគេចាត់មន្ត្រីដោយឡែកសម្រាប់មុខងារខាងយកប្រមាត់ពីពួកក្រោមអំណាចខ្លួនដែល តាំងឲ្យនៅជាយក្រុងក្បែរទ្វារខាងជើង។
៣៦ អំពីរឿងចម្លែកមួយ
នៅក្នុងកំពែងនាទិសខាងកើត មានអ្នកព្រៃម្នាក់នោះ រួមរ័កជាមួយប្អូនស្រីឯងបង្កើត ក៏ស្រាប់តែជាប់ស្បែកសាច់គ្នា បេះមិនចេញ រហូតដល់គ្រប់បីថ្ងៃ ឥតមានស៊ីចុកអ្វីសោះ ក៏ស្លាប់បាត់បង់ជីវិតទៅ។អ្នកស្រុកខ្ញុំម្នាក់សែ “ស៊ិ” គេបានមករស់នៅស្រុកនេះរវាងសាមសិបប្រាំឆ្នាំហើយ គេថាគេបានឃើញរឿងនេះច្បាស់នឹងភ្នែកពីរលើកហើយគេថា បានជាសក្តិសិទ្ធិដូច្នេះ ព្រោះបារមីព្រះ របស់ស្រុកនេះខ្លាំងពូកែណាស់។
៣៧ អំពីការងូតទឹក
ប្រទេសនេះក្តៅខ្លាំងណាស់ ក្នុងមួយថ្ងៃៗ បើមិនងូតទឹកច្រើនលើកទេ គឺច្បាស់ជាអត់ទ្រាំមិនបានឡើយ ទោះបីនៅពេលយប់ក៏ដៀសមិនរួចពីការងូតទឹកម្តងឬពីរដងបានដែរ។គេគ្មានបន្ទាប់ទឹក គ្មានចានដែក គ្មានប៉ោតទេ ។ក្នុងផ្ទះមួយតោងមានស្រះមួយ បើពុំនោះទេ គេព្រួតគ្នា ២ ៣ផ្ទះ ទៅងូតទឹកស្រះមួយដោយលែងខ្លួនចោល ឥតគិតពីរឿងខ្មាសគ្នា ស្រីរឺប្រុសទេ។ ប៉ុន្តែបើឪពុម្តាយចាស់គាត់ទៅដល់ស្រះមុន ក្មេងស្រីប្រុសមិនហ៊ានទៅជិតទេ ប្រសិនបើក្មេងកំពុងតែងូតទឹកស្រះនោះ មុនវិញ ក៏ចាស់ទុំនោះនាំគ្នាគេចចេញដែរ។ មនសុ្សមានវ័យស្របាលគ្នា ឥតគិតអៀនខ្មាស់គ្នាឡើយ។គេយកតែដៃឆ្វេងបិទបាំងកេរ៌្តិខ្មាស់របស់ខ្លួន ហើយដើរចុះក្នុងទឹកទៅ។ ជូនកាលក្នុងរយៈ ៣ ទៅ៥ ថ្ងៃ ម្តង ពួកស្រីៗ ក្នុងទីក្រុងមួយក្រុមមានគ្នា ៣ទៅ ៥នាក់នាំគ្នាចេញទៅមុជទឹកទន្លេខាងក្រៅកំពែងក្រុង។ នៅពេលដែលទៅដល់ទន្លេនោះ គេដោះសំពត់ដែលវ័ណ្ឌខ្លួនចេញ ដើរចុះទៅក្នុងទឹកហើយទៅជួបជុំគ្នានៅក្នុងទន្លេនោះរាប់ពាន់នាក់។សូម្បីតែពួកស្រីៗ ដែលមានត្រកូលខ្ពស់ក៏ដូច្នេះដែរ។គេឥតមានការអៀនខ្មាស់អ្វីទេ ចាប់តាំងពីក្បាលដល់ចុងជើងមើលគ្នាឃើញទាំងអស់។
នៅមាត់ទន្លេក្រៅក្រុងនោះ រាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនចិននៅទីនោះ ហើយលួចនាំគ្នាទៅចាំមើលលេងតាមគំនិតខិលខួច ហើយឮថាគេលួចឆ្លៀតពេលនៅក្នុងទឹកនោះផង។ ទឹកនោះនៅក្តៅខណ្ហៗជានិច្ច លុំត្រាដល់ពេលយប់យាមបួនទើបភ្លឺ ទើបត្រជាក់ លុះដល់ព្រឹកថ្ងៃរះឡើង ក៏ក្តៅឧណ្ហៗឡើងវិញទៀតហើយ។
៣៨ ការចូលជ្រកនៅ(អន្តោប្រវេសន៍)
ពួកជនជាតិចិន ដែលជាអ្នកស៊ីឈ្នួល ដើរសំពៅ កាលមកដល់ស្រុកនេះ ក៏ពេញចិត្តគេខ្លាំងណាស់ ព្រោះស្រុកនេះមិនបាច់ប្រើសម្លៀកបំពាក់ច្រើន ហើយអង្ករគេក៏ស្រួលរកប្រពន្ធក៏ស្រួលរកបាន ឯផ្ទះសំបែងងាយធ្វើ គ្រឿងប្រើប្រាស់ក៏ងាយរក ការលក់ដូរក៏ធូរងាយ ម្លោះហើយបានជាមានអ្នកចូលចិត្តពីស្រុកក្រៅ មករស់នៅស្រុកនេះច្រើនណាស់។
នៅក្នុងកំពែងនាទិសខាងកើត មានអ្នកព្រៃម្នាក់នោះ រួមរ័កជាមួយប្អូនស្រីឯងបង្កើត ក៏ស្រាប់តែជាប់ស្បែកសាច់គ្នា បេះមិនចេញ រហូតដល់គ្រប់បីថ្ងៃ ឥតមានស៊ីចុកអ្វីសោះ ក៏ស្លាប់បាត់បង់ជីវិតទៅ។អ្នកស្រុកខ្ញុំម្នាក់សែ “ស៊ិ” គេបានមករស់នៅស្រុកនេះរវាងសាមសិបប្រាំឆ្នាំហើយ គេថាគេបានឃើញរឿងនេះច្បាស់នឹងភ្នែកពីរលើកហើយគេថា បានជាសក្តិសិទ្ធិដូច្នេះ ព្រោះបារមីព្រះ របស់ស្រុកនេះខ្លាំងពូកែណាស់។
៣៧ អំពីការងូតទឹក
ប្រទេសនេះក្តៅខ្លាំងណាស់ ក្នុងមួយថ្ងៃៗ បើមិនងូតទឹកច្រើនលើកទេ គឺច្បាស់ជាអត់ទ្រាំមិនបានឡើយ ទោះបីនៅពេលយប់ក៏ដៀសមិនរួចពីការងូតទឹកម្តងឬពីរដងបានដែរ។គេគ្មានបន្ទាប់ទឹក គ្មានចានដែក គ្មានប៉ោតទេ ។ក្នុងផ្ទះមួយតោងមានស្រះមួយ បើពុំនោះទេ គេព្រួតគ្នា ២ ៣ផ្ទះ ទៅងូតទឹកស្រះមួយដោយលែងខ្លួនចោល ឥតគិតពីរឿងខ្មាសគ្នា ស្រីរឺប្រុសទេ។ ប៉ុន្តែបើឪពុម្តាយចាស់គាត់ទៅដល់ស្រះមុន ក្មេងស្រីប្រុសមិនហ៊ានទៅជិតទេ ប្រសិនបើក្មេងកំពុងតែងូតទឹកស្រះនោះ មុនវិញ ក៏ចាស់ទុំនោះនាំគ្នាគេចចេញដែរ។ មនសុ្សមានវ័យស្របាលគ្នា ឥតគិតអៀនខ្មាស់គ្នាឡើយ។គេយកតែដៃឆ្វេងបិទបាំងកេរ៌្តិខ្មាស់របស់ខ្លួន ហើយដើរចុះក្នុងទឹកទៅ។ ជូនកាលក្នុងរយៈ ៣ ទៅ៥ ថ្ងៃ ម្តង ពួកស្រីៗ ក្នុងទីក្រុងមួយក្រុមមានគ្នា ៣ទៅ ៥នាក់នាំគ្នាចេញទៅមុជទឹកទន្លេខាងក្រៅកំពែងក្រុង។ នៅពេលដែលទៅដល់ទន្លេនោះ គេដោះសំពត់ដែលវ័ណ្ឌខ្លួនចេញ ដើរចុះទៅក្នុងទឹកហើយទៅជួបជុំគ្នានៅក្នុងទន្លេនោះរាប់ពាន់នាក់។សូម្បីតែពួកស្រីៗ ដែលមានត្រកូលខ្ពស់ក៏ដូច្នេះដែរ។គេឥតមានការអៀនខ្មាស់អ្វីទេ ចាប់តាំងពីក្បាលដល់ចុងជើងមើលគ្នាឃើញទាំងអស់។
នៅមាត់ទន្លេក្រៅក្រុងនោះ រាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនចិននៅទីនោះ ហើយលួចនាំគ្នាទៅចាំមើលលេងតាមគំនិតខិលខួច ហើយឮថាគេលួចឆ្លៀតពេលនៅក្នុងទឹកនោះផង។ ទឹកនោះនៅក្តៅខណ្ហៗជានិច្ច លុំត្រាដល់ពេលយប់យាមបួនទើបភ្លឺ ទើបត្រជាក់ លុះដល់ព្រឹកថ្ងៃរះឡើង ក៏ក្តៅឧណ្ហៗឡើងវិញទៀតហើយ។
៣៨ ការចូលជ្រកនៅ(អន្តោប្រវេសន៍)
ពួកជនជាតិចិន ដែលជាអ្នកស៊ីឈ្នួល ដើរសំពៅ កាលមកដល់ស្រុកនេះ ក៏ពេញចិត្តគេខ្លាំងណាស់ ព្រោះស្រុកនេះមិនបាច់ប្រើសម្លៀកបំពាក់ច្រើន ហើយអង្ករគេក៏ស្រួលរកប្រពន្ធក៏ស្រួលរកបាន ឯផ្ទះសំបែងងាយធ្វើ គ្រឿងប្រើប្រាស់ក៏ងាយរក ការលក់ដូរក៏ធូរងាយ ម្លោះហើយបានជាមានអ្នកចូលចិត្តពីស្រុកក្រៅ មករស់នៅស្រុកនេះច្រើនណាស់។
៣៩ អំពីកងទ័ព
កងទ័ពក៏ធ្វើដំណើរដោយលេងខ្លួនឥតអាវ។ដៃស្តាំគេកាន់លំពែង ដៃឆ្វេងកាន់ខែល គ្មានប្រើធ្នូនិងព្រួញទេ កាំភ្លើងធំ ឬអាវក្រោះក៏គ្មានដែរ។តាមឮគេថា កាលកើត ចម្បាំងនឹងជាតិសៀមគេនាំគ្នាកេណ្ឌអ្នកស្រុកទៅវាយដោយកម្លាំងតែម្តង ពុំមានការប្រើល្បិចកលឧបាយអ្វីឡើយ(តាមពីតមកពីជីវតាក្វាន់ មិនបានឃើញ និងស៊ើបពត៌មានទេ ព្រោះតាមឯកសារជាច្រើនណាស់ ថាខ្មែរចេះរៀបចំទ័ព ត្រឹមត្រូវមានសស្ត្រាវុធ និងក្បួនយុទ្ធសាស្ត្រផង)
៤០ អំពីការយាងចេញនៃមហាក្សត្រ
ខ្ញុំបានឮគេនិយាយថាស្តេចអង្គមុនៗ មិនដែលយាងចេញទៅណាទេ ព្រោះខ្លាចមានរឿងហេតុ។ ស្តេចង្គថ្មីនេះត្រូវ ជាសុណិសាស្តេចមុន( ស្តេច សោយរាជ្យជាច្រើនអង្គមិនប្រាកដនាម តែមានគេសំគាល់មួយតាមសិលាចារិក គឺស្តេច ជយបរមស្វរៈ ដែលសោយរាជ្យក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ១២៥០ ដល់ឆ្នាំ១៣០០)។កាលពីដើមគាត់មានឋានៈជាមេទ័ព។បីតាក្មេកនោះសព្វព្រះទ័យនិងបុត្រីព្រះអង្គណាស់បានចាំកូនស្រីនេះ លួចយកព្រះខ័នមាសបានហើយយកទៅឲ្យប្តីរបស់នាង។ បុត្រាបង្កើតក៏មិនបានទទួលរាជ្យស្នងបិតា ក៏លើកទៅវាយដណ្តើមរាជ្យ តែត្រូវស្តេចថ្មីជ្រាបការទាន់ចាប់បាននាំយកមកកាត់ម្រាមជើងហើយយកទៅដាក់គុកងងឹត។ស្តេចថ្មីនេះមានពាក់អាចក្រោះដែក ទោះបីគេប្រើកាំបិទឬប្រួញក៏មិនអាចមុតបានដែរ។ ដូច្នេះហើយទើបព្រះអង្គហ៊ានយាងចេញក្រៅក្រុង។ ខ្ញុំបាននៅទីនោះបានជាងមួយឆ្នាំ បានឃើញព្រះអង្គយាងចេញមកបួន ទៅប្រាំដង។ការយាងចេញមកម្តងណា តែងមានទ័ពនៅការពារពីខាងមុខ មានអ្នកកាន់ទង់ជ័យ និងមានតន្ត្រីនៅខាងក្រោយ។ស្រីស្នំបួនឬប្រាំនាក់ស្លៀកសំពត់សៀត ផ្កានៅសក់ក្បាល ដៃកាន់ទៀនធំដើរជាមួយក្រុមៗនោះបីទៅពេលថ្ងៃភ្លឺ ក៏គេអុជទៀនដែរ។ នៅក្នុងចំណោមស្រីស្នំទាំងនោះ មានខ្លះកាន់គ្រឿងមានដូចជា ភាជន៍មាស និងគ្រឿងបិទបាំងជាដើមផ្សេងៗ ពីគ្នា មិនដឹងជា គេយកទៅប្រើការអ្វី ខ្លះនោះទេ។ នៅមានស្រីស្នំខ្លះទៀតកាន់ស្នរ លំពែង ខែល ជាទ័ប នៅខាងក្នុងមួយក្រុមទៀត ផងមានរទេះទឹមពពែ នឹងរទេះទឹមសេះ ដែលមានតាក់តេអដោយគ្រឿងមាសបរដង្ហែរដែរ។
ពូកនាម៊ឺនសព្វមន្ត្រីនិងពួកញាតិវង្សសុទ្ធតែជិះដំរីនៅខាងមុខ បើមើលពីចម្ងាយទៅ ឃើញសុទ្ធតែក្លស់ពណ៌ក្រហម ឥតគណនា។ បន្ទាប់មកទើបដល់ព្រះមហាសីធំ តូចតាមលំដាប់ថ្នាក់ ជិះអង្រឹងស្នែង ជិះរទេះសេះ ឬជិះដំរីក៏មានក្លស់បើកបាំងមិនតិចជាងមួយរយដែរ។បន្ទាប់មកទៀតទើបដល់ព្រះរាជាទ្រងឈរនៅលើខ្នងដំរី ព្រះហស្តកាន់ព្រះខ័នទិព្ធ។ ភ្លុកដំរីព្រះទីនាំងសឹងមានពាក់ចង្កំមាស។ មានក្លស់ស(ស្វេតច្ឆត្រ)ចំនួន២០ ក៏មានស៊ែមមាសបើកបាំងជុំវិញព្រះអង្គដែលសុទ្ធតែជាក្លស់ដងមាស នៅជុំវិញព្រះអង្គមានទ័ពដំរី ប្រដាប់ដោយអាវុធ ជាគ្រឿងការពារ។បើប្រសិនជាស្តេចយាងទៅណាជិតៗទេទ្រង់គង់លើគ្រែស្នែង(ព្រះវរ) ហើយ អ្នកសែងសុទ្ធតែស្រីៗស្នំ។សឹងតែរាល់ដង កាលណាសតេចយាងចេញដំណើរតែងមានរូបស្តូបតូចមួយ ហើយពីមុខនេះមានព្រះពុទ្ធរូបមាសមួយអង្គផង សែងពីមុខព្រះរាជា។ បណ្តាជនដែលនៅតាមដងផ្លូវ ត្រូវសំពះលុតជង្គង់ក្រាបក្បាលដល់ដីដែលគេហៅថា សាំប៉ា(សំពះ) បើពុំធ្វើចឹងទេ នឹងត្រូវគេចោទថា មើលងាយពញរចេស្តា ហើយនឹងត្រូវគេចាប់យកមកឃុំចោល ឥតដោះលែងឡើយ។
ក្នុងមួយថ្ងៃព្រះរាជាទ្រង់កិច្ចការរដ្ឋពីរលើក គឺទទួលសវនាការពីរដ្ឋមន្ត្រី និងរាស្ត្រ ប៉ុន្តែគ្មានបញ្ជីកំណត់ចំនួនមនុស្សនឹងកិច្ចការនោះទេ។ បើមន្ត្រីឬរាស្រ្តណាចង់ចូលគាល់ ត្រូវតែចូលទៅង្គុយបត់ជើងផ្ទាល់នឹងដីរង់ចាំជាមុន។មួយសន្ទុះក្រោយមកទើបគេឮសូរស្មលេងតន្រី្តរងំពីខាងក្នុង។អ្នកនៅខាងក្រៅផ្លុំស័ង្ខតបទៅវិញ។ ខ្ញុំឮគេថាគេប្រើតែទីនាងគ្រែស្នែងមាស(ព្រះវរមាស)ទេ បើគ្រាន់តែយាងជិតៗ។បន្តិចមក គេឃើញស្រីស្នំពីរនាក់រូតវាំងននព្រះវរនោះឡើង ក៏លេចឃើញស្តេចគង់ឈរ កាន់ព្រះខ័ន នៅក្នុងស៊ុមមាសជាទីព្រះទែនគង់ប្រថាប់។ ពេលនោះទាំងមន្រ្តី ទាំងរាស្ត្រសុទ្ធតែឲនក្បាលលើកដៃសំពះ លុះត្រាតែផុតសម្លេងស័ង្ខដែលជាសញ្ញាឲ្យងើបមុខឡើង ទើបហ៊ានងើបមុខព្រមគ្នា។ ស្តេចក៏គង់ប្រថាប់ដែរ។ព្រះទែននោះក្រាលដោយស្បែកសត្វសិង្ហ ដែលជាកេរ្តិតំណមកច្រើនស្តេចហើយ។ លុះទ្រង់ប្រស័្រយការចប់ហើយ ស្តេចយាងចូលវិញដោយមានស្រីស្នំពីរនាក់រូតរនាំងបិទដូចដើមវិញអ្នកទាំងអស់គញនាក៏ក្រោកឈរហើយអែបៗខ្លួនទៅកៀនរៀងៗៗខ្លួនទៅ។
ពិតមែនតែស្រុកនេះ មិនសូវស៊ីវិល័យ តែគេស្គាល់ច្បាប់ទម្លាប់គោរពព្រះមហាក្សត្រ។
កងទ័ពក៏ធ្វើដំណើរដោយលេងខ្លួនឥតអាវ។ដៃស្តាំគេកាន់លំពែង ដៃឆ្វេងកាន់ខែល គ្មានប្រើធ្នូនិងព្រួញទេ កាំភ្លើងធំ ឬអាវក្រោះក៏គ្មានដែរ។តាមឮគេថា កាលកើត ចម្បាំងនឹងជាតិសៀមគេនាំគ្នាកេណ្ឌអ្នកស្រុកទៅវាយដោយកម្លាំងតែម្តង ពុំមានការប្រើល្បិចកលឧបាយអ្វីឡើយ(តាមពីតមកពីជីវតាក្វាន់ មិនបានឃើញ និងស៊ើបពត៌មានទេ ព្រោះតាមឯកសារជាច្រើនណាស់ ថាខ្មែរចេះរៀបចំទ័ព ត្រឹមត្រូវមានសស្ត្រាវុធ និងក្បួនយុទ្ធសាស្ត្រផង)
៤០ អំពីការយាងចេញនៃមហាក្សត្រ
ខ្ញុំបានឮគេនិយាយថាស្តេចអង្គមុនៗ មិនដែលយាងចេញទៅណាទេ ព្រោះខ្លាចមានរឿងហេតុ។ ស្តេចង្គថ្មីនេះត្រូវ ជាសុណិសាស្តេចមុន( ស្តេច សោយរាជ្យជាច្រើនអង្គមិនប្រាកដនាម តែមានគេសំគាល់មួយតាមសិលាចារិក គឺស្តេច ជយបរមស្វរៈ ដែលសោយរាជ្យក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ១២៥០ ដល់ឆ្នាំ១៣០០)។កាលពីដើមគាត់មានឋានៈជាមេទ័ព។បីតាក្មេកនោះសព្វព្រះទ័យនិងបុត្រីព្រះអង្គណាស់បានចាំកូនស្រីនេះ លួចយកព្រះខ័នមាសបានហើយយកទៅឲ្យប្តីរបស់នាង។ បុត្រាបង្កើតក៏មិនបានទទួលរាជ្យស្នងបិតា ក៏លើកទៅវាយដណ្តើមរាជ្យ តែត្រូវស្តេចថ្មីជ្រាបការទាន់ចាប់បាននាំយកមកកាត់ម្រាមជើងហើយយកទៅដាក់គុកងងឹត។ស្តេចថ្មីនេះមានពាក់អាចក្រោះដែក ទោះបីគេប្រើកាំបិទឬប្រួញក៏មិនអាចមុតបានដែរ។ ដូច្នេះហើយទើបព្រះអង្គហ៊ានយាងចេញក្រៅក្រុង។ ខ្ញុំបាននៅទីនោះបានជាងមួយឆ្នាំ បានឃើញព្រះអង្គយាងចេញមកបួន ទៅប្រាំដង។ការយាងចេញមកម្តងណា តែងមានទ័ពនៅការពារពីខាងមុខ មានអ្នកកាន់ទង់ជ័យ និងមានតន្ត្រីនៅខាងក្រោយ។ស្រីស្នំបួនឬប្រាំនាក់ស្លៀកសំពត់សៀត ផ្កានៅសក់ក្បាល ដៃកាន់ទៀនធំដើរជាមួយក្រុមៗនោះបីទៅពេលថ្ងៃភ្លឺ ក៏គេអុជទៀនដែរ។ នៅក្នុងចំណោមស្រីស្នំទាំងនោះ មានខ្លះកាន់គ្រឿងមានដូចជា ភាជន៍មាស និងគ្រឿងបិទបាំងជាដើមផ្សេងៗ ពីគ្នា មិនដឹងជា គេយកទៅប្រើការអ្វី ខ្លះនោះទេ។ នៅមានស្រីស្នំខ្លះទៀតកាន់ស្នរ លំពែង ខែល ជាទ័ប នៅខាងក្នុងមួយក្រុមទៀត ផងមានរទេះទឹមពពែ នឹងរទេះទឹមសេះ ដែលមានតាក់តេអដោយគ្រឿងមាសបរដង្ហែរដែរ។
ពូកនាម៊ឺនសព្វមន្ត្រីនិងពួកញាតិវង្សសុទ្ធតែជិះដំរីនៅខាងមុខ បើមើលពីចម្ងាយទៅ ឃើញសុទ្ធតែក្លស់ពណ៌ក្រហម ឥតគណនា។ បន្ទាប់មកទើបដល់ព្រះមហាសីធំ តូចតាមលំដាប់ថ្នាក់ ជិះអង្រឹងស្នែង ជិះរទេះសេះ ឬជិះដំរីក៏មានក្លស់បើកបាំងមិនតិចជាងមួយរយដែរ។បន្ទាប់មកទៀតទើបដល់ព្រះរាជាទ្រងឈរនៅលើខ្នងដំរី ព្រះហស្តកាន់ព្រះខ័នទិព្ធ។ ភ្លុកដំរីព្រះទីនាំងសឹងមានពាក់ចង្កំមាស។ មានក្លស់ស(ស្វេតច្ឆត្រ)ចំនួន២០ ក៏មានស៊ែមមាសបើកបាំងជុំវិញព្រះអង្គដែលសុទ្ធតែជាក្លស់ដងមាស នៅជុំវិញព្រះអង្គមានទ័ពដំរី ប្រដាប់ដោយអាវុធ ជាគ្រឿងការពារ។បើប្រសិនជាស្តេចយាងទៅណាជិតៗទេទ្រង់គង់លើគ្រែស្នែង(ព្រះវរ) ហើយ អ្នកសែងសុទ្ធតែស្រីៗស្នំ។សឹងតែរាល់ដង កាលណាសតេចយាងចេញដំណើរតែងមានរូបស្តូបតូចមួយ ហើយពីមុខនេះមានព្រះពុទ្ធរូបមាសមួយអង្គផង សែងពីមុខព្រះរាជា។ បណ្តាជនដែលនៅតាមដងផ្លូវ ត្រូវសំពះលុតជង្គង់ក្រាបក្បាលដល់ដីដែលគេហៅថា សាំប៉ា(សំពះ) បើពុំធ្វើចឹងទេ នឹងត្រូវគេចោទថា មើលងាយពញរចេស្តា ហើយនឹងត្រូវគេចាប់យកមកឃុំចោល ឥតដោះលែងឡើយ។
ក្នុងមួយថ្ងៃព្រះរាជាទ្រង់កិច្ចការរដ្ឋពីរលើក គឺទទួលសវនាការពីរដ្ឋមន្ត្រី និងរាស្ត្រ ប៉ុន្តែគ្មានបញ្ជីកំណត់ចំនួនមនុស្សនឹងកិច្ចការនោះទេ។ បើមន្ត្រីឬរាស្រ្តណាចង់ចូលគាល់ ត្រូវតែចូលទៅង្គុយបត់ជើងផ្ទាល់នឹងដីរង់ចាំជាមុន។មួយសន្ទុះក្រោយមកទើបគេឮសូរស្មលេងតន្រី្តរងំពីខាងក្នុង។អ្នកនៅខាងក្រៅផ្លុំស័ង្ខតបទៅវិញ។ ខ្ញុំឮគេថាគេប្រើតែទីនាងគ្រែស្នែងមាស(ព្រះវរមាស)ទេ បើគ្រាន់តែយាងជិតៗ។បន្តិចមក គេឃើញស្រីស្នំពីរនាក់រូតវាំងននព្រះវរនោះឡើង ក៏លេចឃើញស្តេចគង់ឈរ កាន់ព្រះខ័ន នៅក្នុងស៊ុមមាសជាទីព្រះទែនគង់ប្រថាប់។ ពេលនោះទាំងមន្រ្តី ទាំងរាស្ត្រសុទ្ធតែឲនក្បាលលើកដៃសំពះ លុះត្រាតែផុតសម្លេងស័ង្ខដែលជាសញ្ញាឲ្យងើបមុខឡើង ទើបហ៊ានងើបមុខព្រមគ្នា។ ស្តេចក៏គង់ប្រថាប់ដែរ។ព្រះទែននោះក្រាលដោយស្បែកសត្វសិង្ហ ដែលជាកេរ្តិតំណមកច្រើនស្តេចហើយ។ លុះទ្រង់ប្រស័្រយការចប់ហើយ ស្តេចយាងចូលវិញដោយមានស្រីស្នំពីរនាក់រូតរនាំងបិទដូចដើមវិញអ្នកទាំងអស់គញនាក៏ក្រោកឈរហើយអែបៗខ្លួនទៅកៀនរៀងៗៗខ្លួនទៅ។
ពិតមែនតែស្រុកនេះ មិនសូវស៊ីវិល័យ តែគេស្គាល់ច្បាប់ទម្លាប់គោរពព្រះមហាក្សត្រ។
សេចក្តីពន្យល់ពាក្យខ្លះដេលជាសំដីខ្មែរហើយ លោក ជីវ តាក្វាន់ កត់ជាអក្សរចិន
កាងពាងឈូ ឬ កាងពាងជូ= (កាងពាង ប្រហែលជា ពាក្យកំពង់
សេចក្តីពន្យល់ពាក្យខ្លះដេលជាសំដីខ្មែរហើយ លោក ជីវ តាក្វាន់ កត់ជាអក្សរចិន
កាងពាងឈូ ឬ កាងពាងជូ= (កាងពាង ប្រហែលជា ពាក្យកំពង់
